Merhaba. Son zamanlarda tork (Moment) artışı ile güç artışının paralel olacağı sanılarak bu yoldan çok verimli makinelerin yapılması düşünülüyor. Bu nedenle öncelikle bu üç kavramı ayrı ayrı ele alalım.
Motor; verilen elektrik enerjisini veya yakıt enerjisini ikincil olarak mekanik güce çeviren makinelerdir iyi bildiğimiz gibi. Bu motor türü elektrik motorları veya içten yanmalı motorlar olabilir. Bu motorların çalışma türü ne olursa olsun millerinden alınan güç miktarı (BG, kW) sabittir. Bu gücü artırmak şeklinde değil ancak bazı uygulamalarda (redüktör, araç dişli kutusu, vb.) bu güçteki devir * tork çarpımını değiştirmek yoluna gideriz. (Ayni elektrik trafolarındaki giren watt, kW gücünü sargı değişimiyle daha değişik volt*amper = güç şeklinde) şeklen değiştirilmiş güçler olarak alabilmek için bu değişiklikleri yaparız.
Örneğin 100 BG gücünde içten yanmalı (benzin, dizel) bir aracınız var ve bu araçla ilk kalkışta yerin sürtünme direnci, ilk harekette daha kolay bir araç momentini elde edebilmek için motor gücünü en düşük devirdeki dişliye getiririz, yokuş çıkarken de ayni durum söz konusudur, ama belirli bir hıza gelince düz yolda 3 veya 5. vitesle gitmek o anki hız seçimiznie direk bağlı kalır, örneğin. Tüm bu yapılan güç = devir * tork ayarlamalarında motordan örneğin 4000 devirdeyken 100 BG gücü alınıyorsa eğer, motor tam 4000 devirdeyken 4. veya 5. viteste giderken yapılan güç (vites) değişimlerinde de (1:1 ve 1:1.2 gibi) bu motor milinden değiştirilerek tekerleklere iletilen güç 100 BG gücü şeklinde sabit olarak kalır, 2. veya 3. vitesteyken eğer 4000 d/dk da çalışıyorsa keza ayni güç yine değişmeden bu tekerleklere iletilmiş olur, motor gücünde fazladan bir artış olamayacaktır.
Elinizde elektrik motoruyla çalışarak konveyör bandını çalıştıran ve kıyma çeken iki ayrı makine uygulaması olsun. Birincisini sonsuz vida dişli redüktörlü ikincisini ise kayış-kasnak sistemli olarak kabul edelim. Her ikisinde de tahrik olarak kullanılan elektrik motorları etiketinde kW veya BG gücü değeri belirli voltaj ve çalışma sıcaklıkları, vb. bu sabit olabilen şartlarda mil çıkış güçleri sabittir. Ancak uygulaam şekillerinde gücün direk değiştirilemden iletilmesi torkun yeterince yüksek olmaması (Seçilen emniyetli bir motor gücüyle ilgili olareak) nedeniyle devir/tork ilişkisinde dönüşüme gidebilmeemiz şart olur. Birinde redüktörle deviri düşürüp bandı saran bandın en başındaki çekici tambura torku artırıp deviri düşürerek (redüktördeki redüüksiyonla) diğerinde ise kayış kasnak yoluyla farklı çaplarda, büyük kasnak tarafı kıyma makinesisinin miline gelecek şekliyle bu torkun artıp devirin düşürülmüş haliyle uygulanması söz konusu olur. Böylece aşırı yüksek seçilmeyen ve sabit devri olan asenkron motoru çıkış milinden güç değişimi yani devir/tork ters değişimi prensibiyle torku (momenti) artırarak makinelerde yapılacak olan bu işlerin kolayca yapılabilmesini projelendirmiş veya güç ayarını değiştirerek yapmış oluruz.
Her iki makina uygulaması örneğinde de elektrik motorunun sabit olan kW, BG gücü hiç artırılmamıştır, sadece bu makinelerin daha kolay ve hiç zorlanmadan çalışabilmeleri için motorların çıkış milinden sonra devir/tork ; büyük çaplı kasnak/küçük çaplı kasnak ; küçük çaplı dişli/büyük çağlı dişli; sonsuz vida dişli/ dişli çark, vb. fiziksel dönüşümleriyle motor mili çıkışından ayrı bir güç ayarlamasını makineler için yapmış oluruz.
Güç = Kuvvet * Hız formülünde, bir motorun çok güçlü olabilmesi onun yalnız momentine veya torkuna) değil, ayni zamanda bu torkla beraber, örneğin bir aracı kaç km/h hızla bu aracın değişmeyen ağırlık (Araç+yolcu) kuvvetiyle götürebilmesiyle karşılaştırılabilir. Formula 1 gibi yarış arabalarında motor gücü, bu aracın ağırlığına göre oldukça yüksek seçilebilmiştir. Bu sayede bu formüldeki kuvvetin karşılığı olan devir * tork (d/dk * newton.metre) güç karşılığı olan BG olan sayıya bölündüğünde aracın V hızı bu sayede çok yüksek olarak çıkabilir, tesriine motor gücü 100 Bg seçilecekken 60 - 72 BG gücü olarak seçildiğinde daha düşük hızlara karşılık gelen bu uygulama şekliyle bu güç formülüyle bizim karşımıza çıkabilecektir. Daha büyük silindir hacimli, süper şarjlı, daha yüksek BG güçlü içten yanmalı motorların ayni kasadaki, ayni tip araçlara konulmasında en yüksek viteste iken oluşan bu hız farklarını en net şekliyle bu güç formülüyle açıklamamız mümkün olabilir.
Ancak yüksek motor güçlü olan motorlarlarla yapılan araç ve makine uygulamalarının hiç birisinde sadece kayış/kasnak, dişli kutusu (redüktör) yoluyla güç şeklini devir * tork şeklinde değiştirmemizle aracın azam hızının artabilmesi veya makinelerin daha hızlı veya daha çok işleme kapasiteli olarak çalışması mümkün olmamıştır, sadece asıl güç kaynağının motor gücü etiketini değiştirmek suretiyle daha ekstrem değerlerdeki araç azami hızlarına veya makinelerin daha büyük kapasitede malzeme ve yük işlemesi veya konveyör bandlarda olduğu gibi daha ağır yükleri yukarıya doğru daha kolay çekebilmeleri bu sayede mümkün olabilmiştir.
Önemli sonuç: Buradan aslında çok daha öneml bir sonuç çıkıyor: devri daim makinelerinde siz ne tür kayış/kasnak veya ne tür redüktörle devir değişimlerini ayrı ayrı veya ayni anda yaparsanız yapın, motorun mevcut olan gücünü değil sadece uygulanan bu gücün şeklini tam olarak da değiştirmiş olursunuz, ama giren enerji (motor gücü) çıkan enerjiden (Redüktörlü veya kayış/kasnaklı değişimden sonra) bu gücün her zaman daha büyük olarak girmesi gerekeceğinden (Verimin hiçbir zaman %100 olamaması ve daha yüksek olamaması nedeniyle) bu tür makinelerin yapılmasının imkansız olduğu sonucuna kolaylıkla da varılabilir. Kolay gelsin. Saygılarımla.
Motor; verilen elektrik enerjisini veya yakıt enerjisini ikincil olarak mekanik güce çeviren makinelerdir iyi bildiğimiz gibi. Bu motor türü elektrik motorları veya içten yanmalı motorlar olabilir. Bu motorların çalışma türü ne olursa olsun millerinden alınan güç miktarı (BG, kW) sabittir. Bu gücü artırmak şeklinde değil ancak bazı uygulamalarda (redüktör, araç dişli kutusu, vb.) bu güçteki devir * tork çarpımını değiştirmek yoluna gideriz. (Ayni elektrik trafolarındaki giren watt, kW gücünü sargı değişimiyle daha değişik volt*amper = güç şeklinde) şeklen değiştirilmiş güçler olarak alabilmek için bu değişiklikleri yaparız.
Örneğin 100 BG gücünde içten yanmalı (benzin, dizel) bir aracınız var ve bu araçla ilk kalkışta yerin sürtünme direnci, ilk harekette daha kolay bir araç momentini elde edebilmek için motor gücünü en düşük devirdeki dişliye getiririz, yokuş çıkarken de ayni durum söz konusudur, ama belirli bir hıza gelince düz yolda 3 veya 5. vitesle gitmek o anki hız seçimiznie direk bağlı kalır, örneğin. Tüm bu yapılan güç = devir * tork ayarlamalarında motordan örneğin 4000 devirdeyken 100 BG gücü alınıyorsa eğer, motor tam 4000 devirdeyken 4. veya 5. viteste giderken yapılan güç (vites) değişimlerinde de (1:1 ve 1:1.2 gibi) bu motor milinden değiştirilerek tekerleklere iletilen güç 100 BG gücü şeklinde sabit olarak kalır, 2. veya 3. vitesteyken eğer 4000 d/dk da çalışıyorsa keza ayni güç yine değişmeden bu tekerleklere iletilmiş olur, motor gücünde fazladan bir artış olamayacaktır.
Elinizde elektrik motoruyla çalışarak konveyör bandını çalıştıran ve kıyma çeken iki ayrı makine uygulaması olsun. Birincisini sonsuz vida dişli redüktörlü ikincisini ise kayış-kasnak sistemli olarak kabul edelim. Her ikisinde de tahrik olarak kullanılan elektrik motorları etiketinde kW veya BG gücü değeri belirli voltaj ve çalışma sıcaklıkları, vb. bu sabit olabilen şartlarda mil çıkış güçleri sabittir. Ancak uygulaam şekillerinde gücün direk değiştirilemden iletilmesi torkun yeterince yüksek olmaması (Seçilen emniyetli bir motor gücüyle ilgili olareak) nedeniyle devir/tork ilişkisinde dönüşüme gidebilmeemiz şart olur. Birinde redüktörle deviri düşürüp bandı saran bandın en başındaki çekici tambura torku artırıp deviri düşürerek (redüktördeki redüüksiyonla) diğerinde ise kayış kasnak yoluyla farklı çaplarda, büyük kasnak tarafı kıyma makinesisinin miline gelecek şekliyle bu torkun artıp devirin düşürülmüş haliyle uygulanması söz konusu olur. Böylece aşırı yüksek seçilmeyen ve sabit devri olan asenkron motoru çıkış milinden güç değişimi yani devir/tork ters değişimi prensibiyle torku (momenti) artırarak makinelerde yapılacak olan bu işlerin kolayca yapılabilmesini projelendirmiş veya güç ayarını değiştirerek yapmış oluruz.
Her iki makina uygulaması örneğinde de elektrik motorunun sabit olan kW, BG gücü hiç artırılmamıştır, sadece bu makinelerin daha kolay ve hiç zorlanmadan çalışabilmeleri için motorların çıkış milinden sonra devir/tork ; büyük çaplı kasnak/küçük çaplı kasnak ; küçük çaplı dişli/büyük çağlı dişli; sonsuz vida dişli/ dişli çark, vb. fiziksel dönüşümleriyle motor mili çıkışından ayrı bir güç ayarlamasını makineler için yapmış oluruz.
Güç = Kuvvet * Hız formülünde, bir motorun çok güçlü olabilmesi onun yalnız momentine veya torkuna) değil, ayni zamanda bu torkla beraber, örneğin bir aracı kaç km/h hızla bu aracın değişmeyen ağırlık (Araç+yolcu) kuvvetiyle götürebilmesiyle karşılaştırılabilir. Formula 1 gibi yarış arabalarında motor gücü, bu aracın ağırlığına göre oldukça yüksek seçilebilmiştir. Bu sayede bu formüldeki kuvvetin karşılığı olan devir * tork (d/dk * newton.metre) güç karşılığı olan BG olan sayıya bölündüğünde aracın V hızı bu sayede çok yüksek olarak çıkabilir, tesriine motor gücü 100 Bg seçilecekken 60 - 72 BG gücü olarak seçildiğinde daha düşük hızlara karşılık gelen bu uygulama şekliyle bu güç formülüyle bizim karşımıza çıkabilecektir. Daha büyük silindir hacimli, süper şarjlı, daha yüksek BG güçlü içten yanmalı motorların ayni kasadaki, ayni tip araçlara konulmasında en yüksek viteste iken oluşan bu hız farklarını en net şekliyle bu güç formülüyle açıklamamız mümkün olabilir.
Ancak yüksek motor güçlü olan motorlarlarla yapılan araç ve makine uygulamalarının hiç birisinde sadece kayış/kasnak, dişli kutusu (redüktör) yoluyla güç şeklini devir * tork şeklinde değiştirmemizle aracın azam hızının artabilmesi veya makinelerin daha hızlı veya daha çok işleme kapasiteli olarak çalışması mümkün olmamıştır, sadece asıl güç kaynağının motor gücü etiketini değiştirmek suretiyle daha ekstrem değerlerdeki araç azami hızlarına veya makinelerin daha büyük kapasitede malzeme ve yük işlemesi veya konveyör bandlarda olduğu gibi daha ağır yükleri yukarıya doğru daha kolay çekebilmeleri bu sayede mümkün olabilmiştir.
Önemli sonuç: Buradan aslında çok daha öneml bir sonuç çıkıyor: devri daim makinelerinde siz ne tür kayış/kasnak veya ne tür redüktörle devir değişimlerini ayrı ayrı veya ayni anda yaparsanız yapın, motorun mevcut olan gücünü değil sadece uygulanan bu gücün şeklini tam olarak da değiştirmiş olursunuz, ama giren enerji (motor gücü) çıkan enerjiden (Redüktörlü veya kayış/kasnaklı değişimden sonra) bu gücün her zaman daha büyük olarak girmesi gerekeceğinden (Verimin hiçbir zaman %100 olamaması ve daha yüksek olamaması nedeniyle) bu tür makinelerin yapılmasının imkansız olduğu sonucuna kolaylıkla da varılabilir. Kolay gelsin. Saygılarımla.
