Arkadaşlar paralel motor ve seri motor arasındaki farklar nelerdir?
DC motorları uyartımlarına göre üç çeşittir.
1- Şönt motorlar
2- Seri motorlar
3- Kompunt motorlar
ŞÖNT MOTORLAR
Şönt motorda uyartım sargısı endüviye paralel bağlanmıştır. Motorun kutup (endüktör) sargıları ince kesitli çok sipirli yapılmıştır. Çünkü uyartım sargısında kullanılacak gerilim değeri küçük bir değer olması yeterlidir. Şönt motor endüvi sargısı uçları A-B, uyartım sargısı uçları C-D harfleri ile gösterilir. Motor ilk çalıştırıldığında zıt emk değeri sıfır olacağından aşırı akım çekecektir. Bunu önlemek için motor yol verme direnci LMR reostası kullanılarak ilk kalkınma anında düşük akım çekilmesi sağlanır. Zıt emk değeri arttıkça direnç devreden çıkarılarak uygulanan gerilim değeri arttırılır. Motorun devir sayısı QST reostası ile ayarlanır. TS Direncinin değeri küçüldükçe uyartım sargısına uygulanacak gerilim artacağından, oluşturacağı manyetik alanda artacaktır. Kutup manyetik alanının artmasına bağlı olarak endüvi daha büyük güçle döndürülerek devir sayısı arttırılacaktır.
Şönt motorların ilk kalkınma momentleri düşüktür. Bu yüzden aşırı yüklerle kalkınamazlar. Devir sayıları sabit kabul edilir.
SERİ MOTORLAR
Bu motorlarda uyartım sargısı endüvi ile seri bağlanmıştır. Bir alan ayarlayıcı direncin uyarı sargısına paralel bağlanması suretiyle ana alanı zayıflatarak devir sayısını yükseltme işlemi bu motorlarda uygulanmaz. Uygulansa bile çok enderdir.
Seri motorlarda endüvi akımının tümü uyartım sargısından geçer. Bu nedenle endüvi akımı yükseldikçe uyartım akımı da yükselir ve bu oluşum özellikle motorun yol alması sırasında büyük olur.
Seri motorların yol alma momentleri diğer motorlardan büyüktür. Yüksüz olarak yüksek devire geçme sırasında endüvi akımı ve buna bağlı olarak uyartım akımı giderek düşer.
Uyartım akımı ile birlikte uyartım alan şiddeti azalacağından devir sayısı yükselir. Seri motorlar yüksüz durumda devirlerini giderek yükseltirler. Bundan dolayı seri motorlar hiçbir zaman düz kayışlı makinelere bağlanmamalıdır. Aksi halde kayış fırlayabilir. Seri motora yüklenme anında endüvi akımı ve buna bağlı olarak uyartım akımı yükselir. Uyartım akımının yükselmesi sonucu döndürme momenti artar iken devir sayısı düşer. Böyle bir durumda yükselen endüvi akımı ön direnç üzerinde bir gerilim düşmesine neden olur ve bunun sonucu endüvi gerilimi düşer. Endüvi akımıyla birlikte uyarı akımı da yükseldiği ve endüvi gerilimi düştüğü için, devir sayısı azalır.
Seri motorlar elektrikli araçlarda, örneğin: tramvaylarda ve elektrikli otoraylarda kullanılırlar. Şayet bu motorların statoru saç paketi halinde ise, alternatif akımla da çalışabilirler. Alternatif akımla da işletilmek üzere yapılmış seri motorlara üniversal motorlar denilir.
KOMPUNT (SERİ-PARALEL) MOTORLAR
Kompunt veya bileşke alanlı motor da denilen seri/şönt motorlarda ana kutuplar üzerine bir seri sargı ve bir şönt sargı oturtulmuştur. Devir sayısının ayarlanması yol verici ve alan ayarlayıcı dirençler üzerinden yapılır. Bileşkelendirilmiş bir motorda, seri sargının manyetik alanı ile şönt sargının manyetik alanı aynı yönde olacak şekilde seri sargı tertiplenmiştir. Bileşkelendirilmiş motor yüksüz durumda bir şönt motor gibi bir tutum gösterir ve yüklenme anında devir sayısı fazlaca düşer. Çünkü yüklenme anında endüvi akımı yükselmekte ve buna bağlı olarak ana alanın manyetik akısı kuvvetlenmektedir.
Seri sargının manyetik alanı şönt sargının manyetik alanını zayıflatacak şekilde seri sargı bağlanırsa, bu motor “karşı bileşkelendirilmiş” olur. Şayet dönme yönünü değiştirme işlemi sırasında bağlantılar yanlış yapılırsa (örneğin: GA'dan, HB’ye olacak yerde GA’dan, F’e olması), istenmeden bir bileşkeli motordan karşı bileşkeli bir motor oluşturulmuş olur. Bunun sonucu bileşke alan zayıflayacağı için, yüklenme anında devir sayısı yükselir.
Bileşke alanlı motorlar şönt motorlarıyla ilk çekme momentinin karşılanamadığı yerlerde, örneğin: vinçlerde kullanılır. 12 kW’ın üstündeki dıştan uyarmalı bir motorda ya da bir şönt motorda yardımcı bir sargı bulunuyorsa, bunlar seri/şönt motor gibi bir tutum gösterir. Bu tür motorlara yardımcı bir seri sargı döşenmesinin nedeni, yüklenme anında endüvi alanının ana alanı zayıflatması sonucu oluşan devir artışlarından kaçınabilmektir.
Doğru Akım Motorlarında Devir Ayarı
DC motorlarda devir ayarı endüvi geriliminin değiştirilmesi ve uyartım akımının değiştirilmesi olarak iki yolla yapılabilir. Ancak, uygulamada bu yöntemlerden uyartım akımı ayarı kullanılır. Uyartım akımı artırılınca devir sayısı artar, azaltılırsa devir sayısı da azalır.
