Elektrik İletim Sistemi Arz Güvenilirliği veKalitesi Yönetmeliği
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan:
Resmi Gazete: 10 Kasım 2004 Çarşamba, Sayı:
25639BİRİNCİ BÖLÜMAmaç, Kapsam, Hukuki Dayanak ve Tanımlar
AmaçMadde 1
- Bu Yönetmeliğin amacı; elektrik iletim sisteminin güvenilirve düşük maliyetli olarak planlanması, işletilmesi ve tüketicilere kaliteli,yeterli ve düşük maliyetli elektrik enerjisi arzedilebilmesi için uygulanacakarz güvenilirliği ve kalitesi koşullarına ilişkin usul ve esaslarınbelirlenmesidir.
KapsamMadde 2-
Bu Yönetmelik; elektrik iletim sistemine ilişkin tasarımesasları, arz kalitesi koşulları ve işletme esasları ile üretim şalt tesislerineilişkin tasarım esasları hakkında TEİAŞ ve iletim sistemi kullanıcılarınınuymaları gereken hususları kapsar.
Hukuki DayanakMadde 3-
Bu Yönetmelik, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununadayanılarak hazırlanmıştır.
TanımlarMadde 4-
Bu Yönetmelikte geçen;Başkan: Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Başkanını,TEİAŞ: Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketini,UCTE: Elektrik İletimi Koordinasyon Birliğini,Arz Kapasitesi Kaybı: Elektrik üretim ve iletim sisteminde, ortaya çıkanarz kapasitesindeki azalmayı,Ayırıcı: Yüksüz elektrik devrelerini açıp kapayan cihazı,Bağlantı Noktası: Kullanıcıların bağlantı anlaşmaları uyarınca sistemebağlandıkları saha veya irtibat noktasını,Bara: Aynı gerilimdeki fiderlerin bağlandığı iletkeni,Bara Kuplajı: Aynı gerilimdeki iki baranın kesici, ayırıcı, gerektiğindeseri reaktör yardımı ile birbirine bağlanmasını,Birincil veya (N-1) Kısıtlılık: İletim sisteminin herhangi bir ekipmanınınveya birbirlerine bağımlı ekipman grubunun arıza nedeniyle devre dışıolması halini,İkincil veya (N-2) Kısıtlılık: İletim sisteminin birbirinden bağımsız ikiekipmanının arızalar nedeniyle aynı anda devre dışı olması halini,Çaprazlama: İletim hattının faz empedanslarının dengelenebilmesi içiniletkenlerin, hattın uzunluğunun yaklaşık 1/3 ve 2/3 oranındakinoktalarında birbirleri ile yer değiştirmesini,Dalgalı Yük: Farklı genliklerde kesintili akım çeken ve Şebeke gerilimdalga şeklini bozan değişken empedanslı yükü,Devre Dışı Olma: Tesis ve/veya teçhizatın bir parçasının Bakım, onarımveya bir arıza nedeniyle otomatik veya elle devre dışı olmasını,Fider: Bir merkez barasından müşteri veya müşteriler grubuna enerjitaşıyan hat veya kablo çıkışlarını,Frekans: Sistemdeki alternatif akımın Hertz olarak ifade edilen birsaniyedeki devir sayısını,İletim Devresi: İletim sisteminin iki ya da daha fazla kesici arasındakalan bölümünü,İletim Ekipmanı: İletim sistemine ait devre, bara ve şalt teçhizatını,İletim Sistemi: Elektrik iletim tesisleri ve şebekesini,İlgili Mevzuat: Elektrik piyasasına ilişkin kanun, yönetmelik, tebliğ,genelge, Kurul kararları ile ilgili tüzel kişilerin sahip olduğu lisans veyalisanları,Kesici: Yük altında veya arıza durumlarında elektrik devrelerini açıpkapamak için kullanılan cihazı,Kısa Devre Gücü: Kısa devre edilen bir baradan ortaya çıkan en yüksekgörünür gücü,Kullanıcı: Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişileri, dağıtım şirketlerini,enerji ithal, ihraç eden tüzel kişileri ve serbest tüketicileri,Kuranportör: Yüksek gerilim şebekesinde iki veya daha fazla istasyonarasında yüksek gerilim hatları üzerinden haberleşmeyi sağlamaya yönelikelektronik cihazı,Normal İşletme Koşulu: Gerilim, frekans ve hat akışlarının belirlenensınırlar içinde olduğu, yük taleplerinin karşılandığı, yan hizmetlerinsağlandığı ve sistemin kararlı bir şekilde çalıştığı işletme koşulunu,Otomatik Üretim Kontrolü: Üretim veya talepteki bir değişime karşısekonder frekans kontrolü sağlamak için üretim tesislerinin hızregülatörlerine gerekli sinyalleri gönderen ve jeneratörlerin MW çıkışlarınıayarlayan Milli Yük Tevzi Merkezindeki kontrol sistemi donanım ve yazılımı,Seri Kapasitör: Seri bağlı bulunduğu hatta, empedansı düşürereksistem stabilitesini artırmak için kullanılan kapasitör grubunu,Seri Reaktör: Bağlı bulunduğu fiderde, akımı sınırlandırmak içinkullanılan sargıyı,Sistem Acil Durum Şartları: Üretim, iletim, dağıtım tesis ve teçhizatınınbirden fazlasının devre dışı olması ile ortaya çıkan olağanüstü sistemişletme koşullarını,Stratejik Tesisler: Askeri tesisler ve havaalanı gibi tesisleri,Şönt Kapasitör: Reaktif güç üreten, sisteme paralel bağlı kondansatörgrubunu,şönt reaktör: Bağlı bulunduğu hat, transformatör veya baradan reaktifgüç çeken ve gerilim düşürmek için kullanılan sargıyı,Termik Kapasite: Belirli koşullar altında bir devre üzerinden akmasınaizin verilen enerji miktarını,Tesis: Elektrik enerjisi üretimi, iletimi veya dağıtımı işlevlerini yerinegetirmek üzere kurulan tesis ve/veya teçhizatı,Ünite: Bağımsız olarak yük alabilen ve yük atabilen her bir üretimgrubunu, kombine çevrim santralleri için her bir gaz türbin ve jeneratörü ilegaz türbin ve jeneratörüne bağlı çalışacak buhar türbin ve jeneratörününpayını,Üretim Tesisi: Elektrik enerjisinin üretildiği tesisleri,Yıllık Yük Faktörü: Bir üretim ünitesinin veya üretim tesisinin yıllık fiilienerji üretiminin, bu üretim ünitesinin veya üretim tesisinin üretebileceğiyıllık azami enerji üretimine yüzde olarak ifade edilen oranını,ifade eder.İKİNCİ BÖLÜMİletim Sisteminin Planlama ve Tasarım Esasları
İletim Sisteminin Planlama EsaslarıMadde 5-
TEİAŞ, iletim sistemini ilgili mevzuatta yer alan usul veesaslara göre planlar ve geliştirir.İletim sistemi; sistemin normal çalışma koşullarında, santralların azamiüretimini sisteme aktarmaları ve sistemdeki birincil veya (N-1) kısıtlılıkdurumunda, gerilim ve frekansın bu Yönetmelikte ve Elektrik PiyasasıŞebeke Yönetmeliği’nde belirlenen limitler içerisinde kalması sağlanarak,iletim tesislerinin termik limitlerin altında yüklenmesini, herhangi birkullanıcının kaybedilmemesini, sistem kararlılığının bozulmamasını vesistemin adalara bölünmemesini sağlayacak şekilde planlanır.İletim sistemindeki ikincil veya (N-2) kısıtlılık hallerinde, sisteminoturmasını önlemek amacıyla üretim veya yük atma yöntemlerinebaşvurulabilir.İletim sisteminin nominal gerilimleri; 380 kV, 154 kV ve 66 kV’dir.İletim sistemi; arıza öncesi planlama gerilim sınırları 380 kV için 370 kV ile420 kV, 154 kV için 146 kV ile 162 kV ve 66 kV için 62 kV ile 70 kVarasındadır. 380 kV’luk sistemin mevcut olmadığı bölgelerde 154 kV’luksistem için bu limitlerin 140 ile 170 kV olduğu kabul edilir.İletim sistemi, ilgili planlama yılı için, sistem puant yükünün %5üzerindeki bir yüklenme durumunda, gerilimler bu maddenin dördüncüfıkrasındaki limitler içerisinde kalacak şekilde planlanır.UCTE sistemiyle senkron paralel çalışmanın başladığı tarihten itibaren380 kV gerilim seviyesi 420 kV’ye yükseltilir.Enterkonnekte şebekedeki indirici güç transformatörleri, buYönetmeliğin Ek-1’inde belirtilen karakteristikleri kullanır.Kullanıcılara ait iletim tesisleri, iletim sisteminin bir parçası olup, butesislerde her türlü iletim yatırımı TEİAŞ’ın iznine bağlı olarak TEİAŞ ve ilgilikullanıcı tarafından ilgili mevzuat çerçevesinde yapılır.
İletim Sisteminin Tasarım EsaslarıMadde 6-
380 kV ve 154 kV iletim sisteminin tasarımı vegeliştirilmesinde aşağıdaki hususlar dikkate alınır;a) Bir transformatör merkezine bağlanacak 380 kV hat fiderlerin sayısıen fazla yedi, 154 kV hat fiderlerin sayısı en fazla on adet olarak tasarlanır.Ancak, kısa devre arıza akım seviyelerinin limitler dahilinde kalması,ekonomik durum ve sistem güvenliği dikkate alınarak daha fazla fiderinbağlantısı yapılabilir.b) İletim sistemi; hidroelektrik ve termik üniteler eş zamanlı olarakmaksimum üretimle çalışırken, birincil veya (N-1) kısıtlılık durumundailetim kapasitesinin yeterli olmasını sağlayacak şekilde tasarlanır.c) 380 kV transformatör merkezlerinin 380 kV ve 154 kV kısımları, ikiana ve bir transfer bara düzeninde, transfer ve kuplaj fiderli veya tekkesicili transfer-kuplaj fiderli olarak tasarlanır.d) Yeni kurulacak 380/154 kV transformatör merkezleri; 4x250 MVAveya 6x250 MVA, özel durumlarda ise 8x250 MVA transformatör düzenindetasarlanır.e) 154 kV transformatör merkezlerinin 154 kV kısmı iki ana baradüzeninde, kuplaj fiderli olarak tasarlanır. 154 kV transformatör merkezleri,sistemin “bölgesel ada” veya “katlı” şebeke şeklinde işletilmesine imkanverecek şekilde iki ana bara düzeninde kuplaj fiderli olarak tasarlanır.f) 154 kV sistemi dağıtım sistemine bağlayan yeni transformatörmerkezleri 2x100 MVA, 3x100 MVA, 4x100 MVA şeklinde tasarlanır. Yenitransformatör merkezlerinde tasarım 100 MVA kurulu gücündetransformatöre göre yapılmakla birlikte fiili yüklere göre daha küçük kurulugüçte transformatörler kullanılabilir. Transformatörlerin fiili yükleri, kurulugücünün %70’ine ulaştığı takdirde, kapasite artırımı planlanır. 100 MVAtransformatör için 34,5 kV hat fiderlerinin sayısı, bir tanesi stratejik yükleriçin kullanılmak üzere, 8+1 olarak tasarlanır.154 kV sistemi dağıtım sistemine bağlayan bir transformatörünsekonder sargısının nötr noktası 1000 A’lik direnç üzerinden topraklanır.g) Ark ocağı tesisleri; fliker şiddeti, harmonik ve ani gerilim değişiminisınırlamak amacıyla, tesis edileceği yere ve gücüne bağlı olarak, uygungerilim seviyesinden bağlanır. Sürekli işletmede kalacak, uzaktan erişimlimühürlenebilir tipte ölçüm sistemi ile fliker şiddeti, harmonik ve ani gerilimdeğişimleri ölçülür.h) Direkt transformasyonun gerekli olduğu hallerde, 380 kV sistemidağıtım sistemine bağlayan transformatörler 380/33,6 kV ve 125 MVAolarak tasarlanır. Yıldız-üçgen bağlı 380/33,6 kV gerilim seviyeli butransformatörler topraklama transformatörü kullanılarak topraklanır.i) Tek faz alternatif akım ile beslenen yükler ve 3 faz dalgalı yükler,sistemin kısa devre gücünün yeterli yükseklikte olduğu noktalarınabağlanır. Tek faz alternatif akım yüklerini besleyen indirici transformatörmerkezleri, gerilim dengesizliklerini azaltmak için farklı faz çiftleri arasınabağlanır. Sistem kısa devre gücünün yeterli yükseklikte olmadığınoktalarda tek faz alternatif akım yüklerini besleyen indirici transformatörmerkezleri, gerilim dengesizliklerini azaltmak için sisteme üç faz olarakbağlanır.j) İletim sistemi şalt teçhizatı için kısa devre arıza akımına dayanmakapasitesi 380 kV için 50 kA, 154 kV için 31,5 kA’dir. 33 kV gerilimseviyesinde de kısa devre arıza akımları 16 kA ile sınırlandırılır.k) 380 kV ve 154 kV sistem tasarımlarında, TEİAŞ tarafından aksibelirtilmedikçe, toprak arıza faktörü 1,4 olarak kabul edilir.İletim sistemine yapılacak bağlantılarda, özel bir topraklama sisteminingerekmesi durumunda, topraklama için uyulması gereken teknik şartlar vegerilim yükselmesi üzerinde yapılacak incelemenin sonuçları bağlantıyapılmadan önce TEİAŞ tarafından kullanıcıya bildirilir.Primer tarafı 66 kV ve üzerinde olan transformatörlerin yüksek gerilimsargıları yıldız bağlı olarak ve yıldız noktasından topraklama bağlantısıyapılabilecek şekilde teşkil edilir. Transformatör merkezi primertopraklama hattı için en az 120 mm2 bakır kullanılır. Topraklamabağlantıları, TEİAŞ’ın onayladığı bağlantı sistemi ile yapılır.Kısa devre gücünün yüksek olduğu merkezlerde, güçtransformatörlerinin sekonder tarafının nötr noktası, faz-toprak arızaakımlarını sınırlamak amacıyla bir nötr direnci veya nötr reaktörüüzerinden topraklanır. Ayrıca, bazı özel durumlarda dağıtım barasına nötrtopraklama transformatörü tesis edilir.380/154 kV yıldız-yıldız bağlı ototransformatörlerin primer ve sekondersargılarının nötr noktaları doğrudan topraklanır ve nötr noktaları şaltmerkezinin topraklama şebekesine bağlanır. 380 kV’yi dağıtım sisteminebağlayan yıldız–üçgen transformatörlerin primer sargılarının nötr noktasıdoğrudan, sekonder sargısı ise topraklama transformatörü üzerindentopraklanır. 154 kV’yi dağıtım sistemine bağlayan yıldız–yıldız tersiyersiztransformatörlerin primer sargılarının nötr noktası doğrudan, sekondersargısının nötr noktası ise topraklama direnci üzerinden topraklanır.1) İletim sistemine bağlı ünitelere ait transformatörlerin iletim sistemitarafındaki sargılarının nötr noktaları doğrudan topraklanır. Ancak üretiminyoğun olduğu bölgelerde, 154 kV sistemde faz toprak arıza akımlarının 3faz toprak arıza akımlarından yüksek olduğu durumlarda, tek faz toprakarıza akımlarını sınırlayabilmek için ünite transformatörünün iletim sistemitarafındaki sargısının nötr noktası tam olarak izole edilir.m) Jeneratörlerin nötr noktası direnç üzerinden topraklanır. Jeneratörtopraklama direnci, faz toprak arıza akımının rezistif ve kapasitifbileşenlerinin birbirine eşit olması şartına göre hesaplanarak tespit ve tesisedilir. Jeneratörlerin nötr noktası tam izole edilmez ve doğrudan veyareaktans üzerinden topraklanmaz.n) 380 kV uzun iletim hatlarında gerektiğinde hattın endüktifreaktansını düşürmek için seri kapasitörler kullanılır.o) Sistemde şönt kompanzasyon, şönt reaktörler ve şönt kapasitörlerleyapılır. Şönt reaktörler hem hatta hem de baraya bağlanabilecek şekildetasarlanır. Radyal iletim hatlarının ise sonuna yine hem hatta hem debaraya bağlanabilecek tasarım yapılır. Şönt reaktörler 380/154 kVototransformatörlerin tersiyer sargılarına, şönt kapasitörler ise 154 kVtransformatör merkezlerinin sekonder tarafındaki baralara tesis edilir.380 kV sistemde tesis edilen şönt reaktörlerin standart kapasiteleri 60MVAr, 80 MVAr, 100 MVAr, 120 MVAr ve 150 MVAr’dır. 154 kV sistemdetesis edilen şönt reaktörlerin standart kapasiteleri ise 5 MVAr, 10 MVAr ve20 MVAr’dır. Şönt reaktörler 420 kV ve 170 kV’de sürekli çalışabilecekşekilde tasarlanır.154 kV transformatör merkezlerindeki 25 MVA, 50 MVA, 100 MVA ve125 MVA transformatörlerin sekonder tarafındaki baraya güç faktörünündüzeltilmesi amacıyla 5 MVAr, 10 MVAr ve 2x10 MVAr gücünde şöntkapasitör grupları tesis edilir. Şönt kapasitörler, transformatörkapasitesinin %20’sini geçmeyecek şekilde ve gerektiğinde ayrı fiderlerebağlı iki kapasitör grubu şeklinde tesis edilir.p) İletim hatlarının güzergahlarının ve transformatör merkezlerininyerlerinin seçiminde, teknik, ekonomik, sosyal ve çevrenin korunmasınayönelik hususlar ile ilgili mevzuat dikkate alınır. İletim sistemi masterplanlarının ilgili belediyelerin imar planlarında yer alması sağlanır, bu imarplanlarına bağlı kalınıp kalınmadığı takip edilir ve iletim hatlarınınkamulaştırma işlemleri en kısa sürede sonuçlandırılır.Nüfusun yoğun olduğu yerleşim merkezlerinde ve sanayi bölgelerindeşartlar göz önünde bulundurularak, düşük kapasiteli iletim hatları aynıgüzergah üzerinde yüksek kapasiteli çok devreli iletim hatları ile yenilenir.Transformatör merkezleri, elektrik sistemi tesis ve teçhizatı içingeliştirilen, onaylanan ve kullanılan uluslararası tasarım, tesis, imalat veperformans standartlarına uygun olarak uzaktan insansız çalıştırılabilecekşekilde gerekli altyapı ile tasarımlanır ve tesis edilir.r) Uzunluğu 120 km’nin üzerindeki 380 kV hatlar için bu YönetmeliğinEk-2’sinde gösterilen şekilde hattın uzunluğu boyunca bir tam üç fazçaprazlama yapılır. 45 km’nin üzerindeki 154 kV hatlar için ise hattınuzunluğu boyunca bir tam üç faz çaprazlama yapılır.s) 380 kV iletim hatları, standart 954 MCM Cardinal (546 mm2) ve 1272MCM Pheasant (726 mm2) kesitli, her bir fazda iki veya üçlü demet halindeçelik takviyeli (ACSR) alüminyum iletkenler kullanılarak tesis edilir. Uyguniklim ve hat profili/mekanik yüklenme şartlarına göre tasarlanan standarttek devre direkler üzerinde yukarıda tanımlanan iletken karakteristikli 380kV hatlar kullanılır. Yoğun yerleşim bölgeleri gibi istisnai durumlarda tek birdirek üzerinde birden fazla devre kullanılabilir.İstisnai veya aşırı buz yükünün olabileceği 1600 m yüksekliğinüzerindeki güzergahlar gibi ilave emniyet gerektiren durumlarda, 1–20 kmarasındaki kısıtlı mesafeler için özel tasarlanmış direkler üzerine, herdemetteki iki veya üç iletken yerine, bunlara elektriksel olarak eşdeğerözelliklere sahip 2027 mm2 kesitli tek iletken tesis edilir. Havai hatlarıngüzergahının temin edilemediği yoğun yerleşim bölgelerinde standartolarak 380 kV 2000 mm2 kesitli XLPE bakır iletkenli yeraltı kablosu tesisedilir.380 kV iletim sisteminde enerji akışlarının planlanmasında kullanılaniletken termik kapasiteleri ve sınırları bu Yönetmeliğin Ek-3’ündeki gibidüzenlenir.t) 154 kV iletim hatları, standart 468 mm2 795 MCM Drake, 546 mm2
954 MCM Cardinal ve 726 mm
2 1272 MCM Pheasant olan çelik takviyeli(ACSR) alüminyum iletken ve tek veya çift devre direkleri kullanılarak tesisedilir. 154 kV hatlarda genellikle her fazda bir iletken bulunur. Çok yüksektalep bölgelerinde iletim hatlarının taşıma kapasitesini arttırmak için 154kV ikili demet cardinal iletkenli çift devre stratejik kısa hatlar tesis edilir.Havai hatların güzergahının temin edilemediği yoğun yerleşimbölgelerinde standart olarak 154 kV, 630 mm2 veya 1000 mm2 kesitli XLPEbakır iletkenli yeraltı kablosu tesis edilir.154 kV iletim sisteminde enerji akışlarının planlanmasında kullanılaniletken termik kapasiteleri ve sınırları ile yeraltı güç kablolarının tipleri vekapasiteleri bu Yönetmeliğin Ek-3’ünde düzenlenmiştir.u) İletim hattını yıldırımdan korumak için 3 faz iletkene ilave olarakdireklerin tepe noktalarına galvenize çelik toprak teli tesis edilir. Genelolarak, 380 kV standart direklerde tek devre ve çift devre hatları korumakiçin iki adet toprak teli kullanılır. 154 kV hatlar, direk tasarımına bağlıolarak bir veya iki toprak teli ile korunur. Standart olarak, 380 kV ve 154kV hatlarda sırasıyla 96 mm2 ve 70 mm2 koruma iletkenleri kullanılır.Yeni tesis edilen iletim hatlarında standart çelik toprak tellerinden biriyerine, 380 kV ve 154 kV hatlarda 15,2 (± 0.3) mm çaplı toprak iletkeni vebunun içine yerleştirilmiş fiber optik lifler kullanılır.İletim sisteminin işletimi ve enerji yönetiminin gereksinim duyduğuses, bilgi ve koruma sinyalizasyon amaçlı iletişim için iletişim ortamı tesisedilir. İletişim ortamı, gerektiğinde diğer kamu ve özel iletişimgereksinimleri için de kullandırılabilir.İşletmede olan iletim hatlarındaki koruma iletkenleri ihtiyaçduyulduğunda fiber optikli koruma iletkeni ile değiştirilir.İletim hatlarının faz iletkenleri için uygun izolasyon seviyelerinisağlamak amacıyla zincir tipi porselen, cam veya fiber izolatörler kullanılır.v) Transformatör merkezleri sistem tasarımında kullanılan 380 ve 154kV ortam koşulları ve sistem bilgileri bu Yönetmeliğin Ek-4’ündedüzenlenmiştir. Anahtarlama aşırı gerilimlerinin sınırlandırılması amacıylaparafudr kullanıldığı durumlarda, bu uygulamaların teknik karakteristikleriile ilgili olarak TEİAŞ ve kullanıcı arasında karşılıklı bilgi alışverişi yapılır.Planlanan sistemin bütünlüğünün ve tasarım uyumluluğunun sağlanmasıiçin her uygulamanın ayrıntıları üzerinde mutabakata varılır. Transformatörmerkezleri şalt tesislerinin tasarımı bu Yönetmeliğin Ek-5’inde yer alanörnek tek hat şemalarına göre yapılır.y) İletim sisteminde veri ve ses iletişimi kuranportör ve fiber optikiletişim sistemleri ile yapılır. Ayrıca, ihtiyaç duyulan durumlarda TürkTelekom A.Ş.’nin kiralık iletişim kanalları kullanılır. Yönetimsel Kontrol veVeri Toplama Sistemi (Scada) ile veri toplamak amacıyla, transformatörmerkezleri ve üretim tesislerine Uzak Terminal Birimleri (RTU) konulur.TEİAŞ’ın transformatör merkezleri, üretim tesisleri ve Milli Yük TevziMerkezi/Bölgesel Yük Tevzi Merkezleri arasındaki ses iletişimi için özel birtelefon sistemi kullanılır.ÜÇÜNCÜ BÖLÜMÜretim Şalt Tesisleri Tasarım Esasları
Üretim Şalt Tesisleri Tasarım EsaslarıMadde 7-
Üretim şalt tesislerinin tasarımı ve geliştirilmesindeaşağıdaki hususlar dikkate alınır;a) Ünite ana güç transformatörleri yüksüz en az 5 kademeli kademedeğiştiricili olarak tesis edilir ve regülasyon aralığı ± 2 x %2,5’dir. Yüktekademe değiştiricili transformatörlerde normal koşullarda ± 8 x %1,25’likbir regülasyon aralığı uygulanır.b) Toplam çıkış gücü 1500 MW’tan az olan üretim tesislerinin sistemeolan bağlantısı, bir iletim devresinin kaybı veya birincil veya (N-1) kısıtlılıkdurumunda hiçbir üretim kaybı olmayacak ve üretimin tamamı sistemeaktarılabilecek şekilde yapılır.c) Toplam çıkış gücü 1500 MW’tan fazla olan üretim tesislerininbağlantısı, iki iletim devresinin kaybı veya ikincil veya (N-2) kısıtlılıkdurumunda üretiminin en az %80’ini sisteme aktarabilecek şekilde yapılır.d) Birbiriyle ilişkili iki iletim hattının kaybı veya ikincil veya (N-2)kısıtlılık durumunda ortaya çıkacak üretim kaybı 1200 MW’ı aşamaz.e) İletim sistemi ve üretim şalt tesisleri; bir iletim devresi veya barabakım onarım nedeniyle devre dışı edilmiş iken diğer bir iletim devresininveya baranın arıza nedeniyle devre dışı olması durumunda, sistemdeki enbüyük üretim ünitesinden daha fazla üretim kaybına yol açmayacakşekilde tasarımlanır ve tesis edilir.f) Üretim tesisi şaltına bağlı üretim ünitelerinin havai hatbağlantılarının azami uzunluğu; yıllık yük faktörü %30’dan büyük veya eşitüretim üniteleri için 5 km’yi, diğer durumlarda ise 20 km’yi geçemez.g) Üretim tesisinin iletim sistemine bağlantısı için belirlenen iletimkapasitesi, herhangi bir arızadan önce;1) Teçhizatın kapasitesinin üzerinde yüklenmemesi,2) Gerilimlerin normal işletme koşulları için belirlenen sınırların dışınaçıkmaması ve gerilim regülasyonunun yetersiz kalmaması,3) Sistemin kararlılığını kaybetmemesi,şartları sağlanacak şekilde planlanır.h) Üretim tesisi ve iletim sistemi arasındaki bağlantının kapasitesi, aynızamanda;1) Bir iletim devresi ile bir kompansatör veya bir reaktif güçsağlayıcısının,2) İki iletim devresi veya bir iletim devresi ile daha önce devre dışıolmuş diğer bir iletim devresinin,3) Baranın birinin,4) Bir iletim devresi ile daha önce devre dışı olmuş bir üretim ünitesi,bir kompansatör veya bir reaktif güç sağlayıcının,herhangi birinin arıza nedeniyle devre dışı olması durumları dikkatealınarak planlanır. Bu bentte belirtilen arızalardan dolayı devre dışıolmalarda iletim sistemi; sistem kararsızlığı gerçekleşmeyecek şekildeplanlanır.Talep bağlantıları ile üretim tesislerinin bağlantıları bu YönetmeliğinEk-6’sında yer alan örnek tek hat şemalarına göre tasarımlandırılır.ı) Bir bağlantı noktasında, sistemin kısa devre gücünün en fazla %5’ikadar kurulu güçte rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisi bağlantısına izinverilir.Dalgalı yüklerin yoğun olarak bulunduğu bölgeler için TEİAŞ tarafındanilgili mevzuata göre verilen bağlantı görüşüne ilişkin değerlendirmede,bağlantı noktasındaki mevcut dalgalı yüklerin etkisi de dikkate alınır.Rüzgar hızının belli limitleri aşması durumunda rüzgar enerjisine dayalıüretim tesislerinin otomatik olarak devre dışı olma özellikleri dikkatealınarak, sistemde ani gerilim değişimi ve frekans dalgalanmalarınıönlemek amacıyla sistem döner yedeği miktarını aşmayacak kurulu güçterüzgar enerjisine dayalı üretim tesisi bağlantısına izin verilir.Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesislerinin arıza ve arıza sonrasıperformansı bu Yönetmeliğin Ek-7’sinde sunulan grafiğe uygun olaraktasarımlandırılır.Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesislerinin, reaktif enerji ve gerilimgibi teknik konularda sisteme verecekleri rahatsızlığın sınırlandırılmasıamacıyla rüzgar enerjisine dayalı asenkron rüzgar türbinine sahip üretimtesislerinin güç faktörü 0,99’dan düşük olamaz. Güç faktörü, kullanıcınınkuracağı uygun kompanzasyon tesisleriyle yükseltilir.DÖRDÜNCÜ BÖLÜMArz Kalitesi Koşulları ve İşletme Esasları
GerilimMadde 8-
İletim sisteminin nominal gerilimleri 380 kV, 154 kV ve 66kV’dir.Normal işletme koşullarında; 380 kV’lik iletim sistemi 340 kV ile 420kV, 154 kV’lik iletim sistemi ise 140 kV ile 170 kV aralıklarında çalıştırılır.66 kV ve altındaki iletim sistemi için gerilim değişim aralığı ± % 10’dur.Ayrıca, iletim sistemi içerisindeki mevcut dağıtım seviyesi ve iç ihtiyaçlariçin gerilim seviyeleri 34.5 kV, 33 kV, 31.5 kV, 15.8 kV, 10.5 kV ve 6.3kV’dir.380 kV ve 154 kV sistemler, bu Yönetmeliğin Ek-8’inde yer alan gerilimsınır değerlerine göre planlanır ve işletilir. İşletme gerilim sınırları, arızasonrası ünite ana güç transformatörünün kademe ayarları değiştirilmedenveya şönt kompanzasyon anahtarlaması yapılmadan önceki değerlerolarak uygulanır.
FrekansMadde 9-
Sistemin nominal frekansı TEİAŞ tarafından 50 Hertz (Hz)etrafında 49.8 - 50.2 Hz aralığında kontrol edilir. İşletme sınırı 10dakikadan daha uzun süre geçilemez.Normal sistem işletmesi ve otomatik üretim kontrolü için hedef sistemfrekansı 49.95 - 50.05 Hz arasındadır.Çeşitli üretim ve/veya talep kaybı durumları için frekans sapmaları;a) ± 200 MW’ı geçmeyen üretim veya talep değişimlerinde ± 0.2Hz’den,b) ± 200 MW’tan ± 600 MW’a kadar olan üretim veya talepdeğişimlerinde ± 0.5 Hz’den,c) Puant yükte ± 600 MW’tan ± 770 MW’a kadar olan üretim veyatalep değişimlerinde ± 0.8 Hz’den,daha fazla olamaz ve bu limitler 60 saniyeden daha uzun bir süre ileaşılamaz.Üretim tesisleri; bu maddede tanımlananlardan daha ağır bir kısıtlılıkolayının gerçekleşmesi, elektrik sisteminin tamamen veya kısmen istemdışı enerjisiz kalması gibi durumlarda, frekansın 52.0 Hz’e yükselebileceğiveya 47 Hz’e düşebileceği göz önünde bulundurularak, Elektrik PiyasasıŞebeke Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde tasarımlandırılır.
Akım HarmonikleriMadde 10-
Kabul edilebilir akım harmonik limitleri bu YönetmeliğinEk-9’unda düzenlenmiştir.Elektriğin kalitesini belirleyen diğer kriterler Elektrik Piyasası ŞebekeYönetmeliği’nde belirlendiği şekilde uygulanır.
Reaktif Enerjinin KompanzasyonuMadde 11-
İletim sistemine doğrudan bağlı tüketiciler ve dağıtımlisansına sahip tüzel kişiler tarafından; iletim sistemine bağlantıyla ilgili herbir ölçüm noktasında ve her bir uzlaşma periyodunda, sistemden çekilenendüktif reaktif enerjinin sistemden çekilen aktif enerjiye oranı yüzdeondördü, sisteme verilen kapasitif reaktif enerjinin sistemden çekilen aktifenerjiye oranı ise yüzde onu geçemez.İletim sisteminin her bir ölçüm noktasında öngörülen oranauyulmaması durumunda kullanıcılara uygulanacak yaptırımlar bağlantı vesistem kullanım anlaşmalarında düzenlenir.Oranların kontrolü ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde yapılır.
Kısıtlılık DurumlarıMadde 12-
İletim sisteminde olasılığı en yüksek iletim kısıtlılıkdurumları;a) Birincil veya (N-1) kısıtlılık:1) Bir iletim devresinin,2) Bir üretim ünitesinin,3) Üretim tesisinin iletim sistemine bağlantı elemanlarından birinin,4) Senkron kompansatör, statik Var kompansatör, şönt reaktör,kapasitör gibi bir şönt kompanzasyon ünitesinin,5) Bir seri kompanzasyon ünitesinin,6) Bir transformatör ünitesinin,7) Bir harici enterkonneksiyonun,açma işlemi sonucunda sistemden ayrılmasıdır.b) İkincil veya (N-2) kısıtlılık:1) İletim devresi ile buna bağımlı olmaksızın açan ikinci bir iletimdevresinin,2) İletim devresi ile bir transformatör ünitesinin,3) İletim devresi ile üretim tesisinin iletim sistemine bağlantıelemanlarından birinin,4) Üretim tesisinin iletim sistemine bağlantı elemanlarından biri ile birtransformatör ünitesinin,5) Üretim tesisinin iletim sistemine bağlantı elemanlarından biri ile birşönt kompanzasyon ünitesinin,6) Üretim tesisinin iletim sistemine bağlantı elemanlarından biri ile birseri kompanzasyon ünitesinin,7) Transformatör ünitesi ile ikinci bir transformatör ünitesinin,8) Transformatör ünitesi ile bir şönt kompanzasyon ünitesinin,9) Şönt kompanzasyon ünitesi ile ikinci bir şönt kompanzasyonünitesinin,10) İletim devresi ile bir şönt kompanzasyon ünitesinin,11) Bir üretim ünitesi ile bir iletim devresinin,12) Bir üretim ünitesi ile bir transformatör ünitesinin,13) Bir üretim ünitesi ile ikinci bir üretim ünitesinin,14) Bir üretim ünitesi ile bir şönt kompanzasyon ünitesinin,15) Bir iletim devresi ve bu devre ile ilişkili diğer bir hattın serikompanzasyon ünitesinin,16) Transformatör ünitesi ile bir seri kompanzasyon ünitesinin,17) Bir üretim ünitesi ile bir seri kompanzasyon ünitesinin,18) Aynı direkteki çift devre hattın,açma işlemleri sonucunda sistemden ayrılmasıdır.İletim sisteminde olasılığı düşük kısıtlılıklar ise:a) Bara arızasını,b) Bara kuplaj kesicisi arızasını,c) Kesici arızasını,d) Koruma sistemi arızasını,e) İletişim koruma kanalı arızasını,f) Beklenmedik ikincil veya (N-2) kısıtlılık durumlarını,kapsar.
İşletme Güvenliği EsaslarıMadde 13-
İşletme güvenliği esasları; sistemin gerçek zaman şartlarıaltında gerilim, frekans ve güç akışlarının belirlenen limitler içerisindekararlılığını kaybetmeden işletilmesi için alınması gereken tedbir, önlem veişletme prensiplerini kapsar. Sistemin aylık, haftalık ve günlük işletmeprogramları; fiili çalışma koşulları, iklim değişimleri, bakım onarımprogramları ile birlikte işletmede gerçek zamanda ortaya çıkacak programdışı üretim ve iletim devre dışı olmaları, beklenmedik talep ve havakoşulları gibi olaylar dikkate alınarak belirlenir. İşletme güvenliği esaslarıkapsamında, fiili işletme şartları altında sistemin işletilebilmesi için işletmezaman çizelgelerine uygun olarak alınması gereken önlemler yer alır.İletim sistemi; arz kapasitesi kaybı, herhangi bir ana iletim ekipmanınınkabul edilemez derecede aşırı yüklenmesi, kabul edilemez gerilim koşullarıya da yetersiz gerilim performansı yedekleri ile sistem kararsızlığınınolmadığı ve;a) Tek bir iletim devresi, bir reaktif kompansatör ya da diğer reaktifgüç sağlayıcısının,b) Arızanın sistemin birbirinden uzak noktalarında olması veya sözkonusu hatların kapasitelerinin altında yüklendiği durumlarda iki iletimdevresinin veya tek bir iletim devresi ile daha önceden devre dışı kalmışdiğer bir iletim devresinin,c) Baranın birinin,d) Tek bir iletim devresi ile daha önceden devre dışı kalmış bir üretimünitesi, bir reaktif kompansatör ya da diğer reaktif güç sağlayıcısının,arızalanması durumlarında güvenli olarak işletilir.Aşağıdaki durumlar için ikinci fıkradaki işletme esasları dikkatealınmaz:a) İletim sisteminin bir parçasını oluşturan saplama bağlantılıdevrelerden oluşan transformatör merkezlerinde herhangi bir fider veyahat arızasında devrelerin açılması ile birlikte transformatörlerinbağlantılarının kesilmesi durumunda,b) Arıza riskinin arttığı yıldırım, buzlanma, kar, tipi, sel, aşırı rüzgar gibikötü hava koşullarının ortaya çıkması durumunda TEİAŞ tarafından, burisklerin azaltılması için sistemin yedek kapasitesinin arttırılması,jeneratörlerin otomatik olarak devre dışı olmalarını sağlayan korumasistemlerinin kurulması, (N-1) ve (N-2) kısıtlılık durumlarına karşı, uygunişletme alternatif stratejilerinin oluşturulması veya sistemin sıcak yedekkapasitesinin arttırılarak iletim ekipmanları üzerindeki güç akış yükününazaltılması gibi önlemlerin alınması durumunda,c) Arz veya talep kaybına ilişkin risklerin artması durumunda, dahaekonomik olması kaydıyla, sistem işletme prensipleri bakımından birincilkısıtlılık durumunda ikincil kısıtlılık durumunun işletme kurallarınageçilebilir. Bu şekildeki işletme durumuna hava şartları tekrar elverişli halegelinceye ve sistem tekrar güvenli hale getirilinceye kadar devam edilir.Bu durumda, birincil kısıtlılığa yol açan arıza; bir iletim ekipmanının aşırıyüklenmesine, frekans veya gerilimlerin belirlenen limitler dışına çıkmasınaveya sistemin kararsızlığına neden olamaz.İkincil kısıtlılıklara yol açan arızalarda ana iletim ekipmanlarının aşırıyüklenmelerini ve talep kaybının engellenebilmesi için gecikmeden yeni birüretim programı hazırlanır. Bu programın uygulanamaması durumunda,arıza sonrası önlem olarak kısa dönem talep kontrolü uygulanır.Ekonomik gerekçelerle talep kontrolü yapılamaz.Arıza sonrası alınan tüm önlemler ve gerekçeleri, üretim faaliyetigösteren ilgili tüzel kişiler ile etkilenmesi muhtemel tüm serbesttüketicilere bildirilir. Bu durumda, Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliğininacil durum, elle talep kontrolü, üretim tesislerinin ve etkilenmesi muhtemeltüm serbest tüketicilerin yeni üretim programı hakkında bilgilendirilmesive/veya kısa dönem acil durum aşırı yüklenme işletme şartları ile ilgilihükümleri uygulanır. İlgili sistem işletmecisi veya üretim faaliyeti gösterentüzel kişi ve iletim sistemine bağlı etkilenmesi muhtemel tüketiciler ilemutabakata varılması şartı ile arıza sonrasında, Elektrik Piyasası ŞebekeYönetmeliği hükümlerinde yer almayan ek önlemler de uygulanabilir.Birincil veya (N-1) kısıtlılığa yol açan arızanın ardından, mümkün olan enkısa süre içerisinde sistemi tekrar normal işletme koşullarına geridöndürmek için gerekli önlemler alınır.İşletme güvenliği usul ve esasları; dağıtım şirketlerine, iletim sisteminedoğrudan bağlı üretim faaliyeti gösteren tüzel kişilere ve iletim sisteminebağlı tüketicilere uygulanır. Ancak, sistemin işletme güvenliğinin vebütünlüğünün tehlikeye girmesi durumunda, taraflarla müzakere edilerek,bu hükümlerin dışında birtakım özel işletme usul ve esasları dauygulanabilir.BEŞİNCİ BÖLÜMBildirimler, Anlaşmazlıkların Çözümü, Geçici ve Son Hükümler
BildirimlerMadde 14-
Bu Yönetmelik uyarınca yapılacak tüm bildirimler 7201sayılı Tebligat Kanunu hükümlerine uygun olarak yapılır.
Anlaşmazlıkların ÇözümüMadde 15-
Bu Yönetmeliğin uygulanmasında ortaya çıkananlaşmazlıkların TEİAŞ ve ilgili taraflar arasında çözümlenememesi halindeanlaşmazlığın çözümü konusunda Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunayazılı olarak başvurulur. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun bu konudavereceği karar tarafları bağlar.
Geçici Madde 1-
TEİAŞ’a, Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliği ile buYönetmeliğe uyumu konusunda, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunasunulan iletim sistemi on yıllık gelişim raporunda yer alan iletim sistemininperformansına ilişkin gerekçeler dikkate alınarak, bu Yönetmeliğin yayımıtarihinden itibaren üç yıl muafiyet tanınır.
Geçici Madde 2-
TEİAŞ, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunununyayımından önce harici bir elektrik sistemi ile yapılmış sözleşmeler için,sözleşme süresi boyunca bu Yönetmelik hükümlerinden muaf tutulur.
Geçici Madde 3-
1/1/2007 tarihinden itibaren; iletim sisteminedoğrudan bağlı tüketiciler ve dağıtım lisansına sahip tüzel kişiler için, iletimsisteminin her bir ölçüm noktasında aylık çekilen endüktif reaktif enerjininsistemden çekilen aktif enerjiye oranı yüzde yirmibeş, aylık sisteme verilenkapasitif reaktif enerjinin sistemden çekilen aktif enerjiye oranı yüzdeonbeş olarak uygulanır.1/1/2009 tarihinden itibaren ise bu oranlar, bu Yönetmeliğin onbirincimaddesi hükümlerinde yer alan esaslara göre tespit edilir.
YürürlükMadde 16-
Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
YürütmeMadde 17-
Bu Yönetmelik hükümlerini Başkan yürütür.
ARZ GÜVENİLİRLİĞİ VE KALİTESİ YÖNETMELİĞİNİN EKLERİ İÇİN BAKINIZ.doc
Sayfa Başı..... KAYNAK : TEİAŞ 
