Büyük Çap Hassas Torna Ovalleşme Problemi

[murat sahin]

Arkadaşlar merhabalar. Sizlere bir sorum olacak. Yardımlarınıza ihtiyaç duymaktayım.

Dış çapları 500 ile 900 mm arasında değişen, büyük içi boş silindirlerin tornasını imkanlar dahilinde, CNC olmayan, bir miktarda eski 2 adet yatay torna tezgahında yapmaya çalışıyoruz. Dış çapta tolerans miktarımız % 2-3 ler seviyesinde. Yani anlayacağınız hassas çalışmak zorundayız. Tezgahımızın birincisinde kaba işlemleri yaparken ikincisinde ise ince paso halinde parçayı son şekline getiriyoruz. Birinci tezgahta parçayı aynaya ayaklar yardımıyla bağlarken ikincisinde civatalar ile bağlıyoruz.

2. tezgah üzerinde parçayı tam ölçülerine getirip, kumpas ve komparatör ile kontrol ettiğimizde herhangi bir sorun, yanlışlık yada ovallik olmadığını görmemize rağmen, civataları söküp parçayı tezgahtan ayırıp, düz bir zemine koyduğumuzda parçanın yüzde 10'a yakın ovalleştiğini, yani çap ölçülerinin iki farklı noktadan ölçtüğümüzde yüzde 10'luk bir fark oluştuğunu gözlemliyoruz.

Ne yaptıysak bunun önüne geçemedik. Yani kısaca bu ovalleşmeyi nasıl engelleriz yada engelleyebilir miyiz yada nerede yanlış yapıyor olabiliriz?

Eğer yardımcı olabilirseniz çok sevineceğim. Sizlerin değerli fikirlerini bekliyorum.

 

[devrimka]

Merhaba,

2 ihtimal var,
ilki civataların delikleri ile parçanın delikleri birbirini tutmuyor, bağlarken kasıntılı bağlıyorsun, işledikten sonra bıraktığında kasıntılı hal kalkıyor, ovalleşiyor parça

ikincisi işlemede ısıl faktörler, bu çok düşük bir ihtimal. Çözümü biraz zor malesef, deneyerek bulman gerekecek.

Civatayla bağladığın yüzeye 5mm kadar kanal açıp parçayı kanala yataklarsan problemin kalkar ortadan diye düşünüyorum, işleme problemi oluşturmayacaksa

Uzun malzemeden 1 kerede içini dışını işleyip aynanın oradan kesmeyi düşünebilirsiniz, en son deliklerini delip diş çekebilirsiniz, gerekiyorsa tabiki

Iyi çalışmalar


KontrolKalemi Mobile ile gönderildi.

 

[mckayrak]

Aynaya parçayı nasıl bağladığınız önemli. Parçanın boyu önemli (Fazla uzunsa ara yataklama gerektirir). Parça işlenirken soğutmayı yapıyor musunuz önemli. Aynadaki salgı miktarı önemli. Kısacası etki eden bir çok etken var. Bu işi nasıl yaptığınız ve tezgahların kondisyonu hakkında ayrıntılı bilgi gerekir ki yorum yapabilelim.

 

[asenyurt]

ilk makinede yaparsanız sorununuz çözülecek bence.
ikinci makine için sök tak işi bozar.

 

[cncarastirma]

Selamun Aleyküm
Sayın Murat Şahin Hoş geldin.
Meseleyi gerekli bilgileri ile tarif etmen gerekmekte. Teknik resim ve ya tarif için basit bir şekil ve ya çekilmiş fotoğraflar faydalı olabilir. Neredeyse 1 metre çaptaki parçalarda %2-3 hassasiyet denilince % anlamı ile ölçünün yüzdesi ile 2-3 mm tolerans düşünülür. Mekanikte genelde % sözü (belki tam yerinde olmasa da) mm üzerinden mm'nin %si olarak konuşulduğundan belki sen de bu biçimde konuştun ama 1 metrelik hangi parçanın mm sinin yüzde 2 hassasiyeti istenir; çalışma koşullarından bahsederek aydınlatabilirsin.
Ayrıca sorununu çözsen de diğer ilgilenen ve ya takip edenler için çözüm yolunu vb bilgileri sunman faydalı olur.
Ovalleşmede de yüzdeden bahsederken mm nin yüzdesi olarak ölçtüğün farkı söylüyor olsan gerek. Ovalleşme gibi bir sorunun ısıl sebepten olması pek mevzu değil. Evvela dönen bir malzeme ısı transer özellikleri, ısıl genleşme miktarı incelendiğinde herhangi bir sorunun ovalleşme gibi sonuca etkimesi düşünülmez. Zira ovalleşme esasında bağlamadaki parçanın şekil değiştirmesinden başka belki ortaya çıkması mevzu değildir.

Zaten çözüldüğünde sorun ortaya çıktığına göre, bahsedildiği gibi bağlama sorunu ön planda. Parçayı nasıl bağladığın ve parçanın ne geometri ve ölçülerde olduğu resmedilse mesele anlaşılabilir. Boy ve et kalınlıklarını (tabi malzemelerini de) bilmiyoruz ama, boy arttıkça sıkıştırılma ile eğilme ön plana çıkar. Tabi ölçü sorunu bu durumda uçlarda az orta kısımda belirgindir. (Parçanın boyundan dolayı yine eğilme, desteklenmeme vb savrulması durumunda sorun aynadan uzaklaştıkça artar.)

Nasıl bağlandıklarını ve iç çaplarını bilmeden, içten bağlama tipi aparatlar ve parçanın uçlarda içten omuzlanması gibi değişik kombinasyonlar ile sonuca gidilebilir. Basitçe sıkma miktarını azaltmak, parçanın tutulması(güvenlik) açısından tereddüt varsa önlemler ve makina ayarlarını uygunlaştırmak ve pasoyu azaltmak gibi işlemler ile incelenebilir.

İçten bağlama aparatları küçük çaplarda kullanılırlar, çelik dubelin vidası sıkıldıkça kanatlarının açıılması gibi basit sistemleri olur. Yalnız büyük çaplar için uygun bir mekanizma olarak düşünmek gerekir. Bu aparat ile boydan sıkıştırma gereği kalkar, iç kısma göre dış işlenmiş olur ve belki sökme takma işlemleri sistemli bir hale gelir.

Geri dönüşleri bekler, başarılar dileriz.

 

[murat sahin]

Arkadaşlar öncelikle verdiğiniz değerli bilgiler için çok teşekkür ederim.

Problemimi tanımlamak için yeterli bilgi veremediğim aşikar. Hem sorularınıza cevap olması hemde konuyu biraz daha aydınlatmak için biraz daha bilgi vermeye çalışacağım.
Aşağıda ince pasolarla parçayı bitirdiğimiz 2.tezgahın aynası ve üzerine bağladığımız parçanın model resmi ve yine parçanın teknik resmi var. 8 tane civata yardımıyla mevcut parçayı aynaya bağlıyoruz.






Bu veya buna benzer değişik ölçülerdeki parçaları yuvarlak örme makinelerinde üzerine daha sonra açılacak ince kanallar ile iğnelere yataklık edecek oldukça hassas silindir parçalar gibi düşünebiliriz. Dolayısıyla hassasiyet, çapları 1 metreye yaklaşan parçalar için biraz garip ama, mm'nin yüzdesi cinsinden yüzde 2-3 (0.02-0.03) dolaylarında. Ovallik ise hiç istenmeyen bir durum ama yine de yüzde 2'lik bir fark kabulümüz. Göründüğü gibi et kalınlığı da parçanın üstüne doğru oldukça azalmakta ve bu durum ovalleşmeye müsait bir durum hasıla getirmekte.
Parçayı 2.tezgahta işlerken parçanın ısınmaması için yavaş yavaş ve ince paso vererek işliyoruz. Bunların dışında başka bir soğutma yöntemi şu ana kadar kullanmadık (lüle ile su verme gibi). Bu işlemler sırasında parçanın hiç ısınmadığını ya da ısınmasına izin vermediğimizi söyleyebilirim. Isındığını düşünmüş olsak bile genleşme parçanın her yerinde gerçekleşmesi yani ovallikten ziyade çapta büyümeye, soğuduktan sonra da küçülmeye sebep olacağını düşünüyorum.
Malesef aynada yüzde 1-2'lik bir salgı mevcut. Parçanın işlenmesi bittikten sonra parça aynaya bağlıyken yaptığımız komparatör kontrolünde salgının bu salgı değerlerini geçmediğini görüyoruz. Buna rağmen parçayı aynadan ayırdığımızda salgı değeri ya da ovallikten kaynaklanan (birbirine dik yapılan ölçümlerde) yüzde 10-15'lik hatta bazen daha fazla bir fark meydana gelebiliyor. Amacımız bu değeri yüzde 1-2'ler seviyesine indirebilmek. Şimdilik oluşan bu ovalliği tornadan sonra silindirik taşlama yaparak giderebiliyoruz. Fakat tam ölçünün kurtarabilmesi için de hem taşlama payı bırakmak gerekiyor hem de fazladan birçok işlem süresi, işçilik, taşlanamayacak yüzeyler vs. Yani aslında taşlamaya ihtiyaç duymadan bu işi nasıl çözerizin derdindeyiz.
Bu arada malzememiz çelik. Ovalliğin oluşmasının en temel sebebi olarak parçanın ağırlığını parçayı bağlarken daha da önemlisi sökerken bağlantı civatalarını hepsini aynı anda takamamak ve sökememekten kaynaklanan kasıntılardan (ağırlığı tüm civatalar üzerine yayamamak) meydana geldiğini düşünüyorum. Bağlama işleminde civataları fazla sıkmamakla birlikte eşit oranda sıkmaya özen gösteriyoruz. Bu işlemlerin ne kadar kısa sürdüğü düşünülse bile yine de asıl sorunun bağlama ve sökme yöntemi, şekli ya da hatasından kaynaklandığı büyük bir ihtimal.
Parçanın tornadan çıktıktan sonra yatay bir düzlemde beklerken malzemenin kendi içerisinde gezinerek çarpılmasından da şüphe ettiğimizi söyleyebilirim.
Parçayı aynaya yataklama olanağımız çap değerleri her bir parçada değişkenlik gösterdiği için olanaksız gibi gözüküyor.

Problemi daha da ayrıntılı anlatabilmek ve sorularınıza cevap olması adına biraz karışık biraz bozuk bir üslüp biraz da uzun bir şekilde yazdım sanırım. Affınıza sığınarak yine değerli yorumlarınızı çözüm önerilerinizi bekliyorum.

Saygılarımla.

 

[KAZIMUGUR]

Şüphelendiğiniz gibi bağlama hatasına benziyor.
Yerçekimine muhalefet iyi bir şey değildir.
Yatayda iken bir tablaya bağlayın , tablayı aynaya bağlayarak işleyin.
(Ya da dik işlemde işleyin)

Böyle garip ölçüler çizen mühleri dütmek lazım.
Muhtemelen inch ölçülü bir makineyi kopyalamış.
741.70 miş , 60 olsa ne yazar 80 olsa ne yazar.
Az hohlarsın ısınır 90 olur.
"Ben biliyom bu hikayeyi"..

 

[mckayrak]

Bağlama sorununa benziyor. Görünen, parça aynaya tam oturmuyor. Cıvatalarla sıkınca, parça kasılıyor. İşlemden sonra sökülünce eski haline gelmeye çalışıyor. Aynayı elden geçirmeniz gerekebilir. En kolay yöntem ayna üzerinden ince bir paso almak olabilir.

 

[mehmetkose]

teknik resimi görmemiştim o yüzden sorumu geri alıyorum....

 

[cncarastirma]

Sayın Murat Şahin müşerref oluyoruz, acizane fikirlerimizi sunmaktayız.. Gelişime dair konuşmalar bizleri memnun eder.
Ölçülerin belirlenmesinin ince hesaplarla kimi zaman standartlara bağlı kalmadan uzak ve kimi zaman değişik geometrilerin ve parçaların-elemanların belirleyiciliğiyle yapıldığını ifade edelim. Yoksa taklit zaten imalatın muhattabıdır.

Aynaya parça en üst en ince kısmından basan ayaklarla mı yoksa parçanın arka kısmındaki vida deliklerine sıkılan somunlarla mı bağlanıyor belirtilmemiş. Ayrıca merkezlemek için aynada içten omuz veren ve ya iç çapa oturan sabit bir kısım var mı bilmek gerekir.
En üst en ince kısımdan basan ayaklar zaten işleme parçasının bu kısımlardaki mukavemetinin zayıflığından sıkıntılı bir durum. Yalnız arkadan sıkılarak bağlanıyorsa parçanın arkasının tornada silinmiş olması gerekir.

Üstten basan ayak hem bahsettiğimiz sorunlardan hem konik iç kısmın yapılmasında da sorun olduğundan vb. dolayı belki kullanılmıyordur. Arka kısımdan sıkma işinde bahsettiğimiz arka kısmın silinmiş olması ön planda. Yine de vida özelliklerinden dolayı vidanın malzeme içerisinde ilerlemesi ve de iç kısımda dişlerinin geçerek sıkma durumunda sebep olduğu iç gerilimler başlı başına sorunken diğer taraftan vida delikklerinin aynaya belirli bir yükseklik ve mesafesinden dolayı sıkmada oluşan parçayı kasarak açması ayrı bir sorun. (Vida deliği ile parçanın aynaya temas ettiği kısım arasındaki geometri sonucu (yatay-dikey mesafe, ayna temas kısmının ineliği vb) oluşan moment- eğme kuvvetii) Geometri farkı yani vida deliklerinin aynaya mesafesinin (dikey-yatay) zararını yok etmek için vida deliği ile ayna arasına uygun boyutta ve ölçüde işlenmiş küçük boru vb malzeme konması gerekebilir. Bu önemli sebeplerin yanında deliklerin ayna kanalıyla hizalı denk gelmemesi ufak kaçıklıkların olması ve vidanın kanal deliklerine bu vb sebeplerden sıkışarak-kasarak parçayı sıkması da mevzu ise incelenmelidir.

Vidaların aynı anda sıkılmıyor olması ön planda bir mesele değil. Muhtemelen çelik işçiliğinde aynı anda vida sıkma mevzu olmaz. Bazen numaralandırılmış sırayla sıkılması istenen ve ya tork anahtarı ile sıkılması beklenen sistemler olur. Eğer sıkma anında sonuca etkiyen hata oluyorsa bu hataların hepsinin aynı anda yapılmış olması sorun olmadığı değil sorunun kendi içinde kombine olduğunu düşündürür.

Bahsettiğimiz iç çaptan parçanın tutulması ön planda bir çözümdür. Tabi tasarlanması detaylı bir mekanizma olarak düşünülmeyebilir ama bilinmesi ufkumuzu genişletir. İç kısımdan parça tutulamasa da aynaya hem merkezleme için hem de iç kısımda boşluk kalmayan biçimde parçayı tutması için neredeyse iç çap ile sıfıra sıfır, ensiz iç kısmı dolduran kapak biçiminde malzeme sabitlenebilir. Hatta işlemelik parçalar sıcakken aynanın bu kısmına geçirilip soğuduğunda ya sıfıra yakın fark ve ya sıkı geçme olması sağlanmış bir sonuç elde edilebilir. (Tabi sökme işini ağırlaştırmamak için sıkı geçmeden ziyade iç çapın sıfıra yakın farkla oturmasını sağlayacak biçimde sistemi ayarlamak daha uygun olabilir. Malum ki yapılan tek şey iş parçasının sıcak bağlanması, Diğer taraftan işlemede parçanın ısınmasıyla iç kısımdan gevşemesi de düşünülmelidir.) İç kısmı doldurulmuş olan iş parçası artık sadece birkaç fazla sıkılmamış vida ile sabitlense gerek. Tabi bahsettiğimiz gibi vida yerlerinin aynadan mesafesinin sorun oluşturmasını engeller biçimde basit bir (boşluğu dolduran bir parça vb) çözüm gerekebilir.

Sunduğumuz bir kısım çözüm içinde hali hazırda arka kısımdan vidalandığı mevzu ise bahsettiğimiz boşluğu uygun kalınlıkta ve düzgünlükte malzeme ile doldurmak, vidaların sıkışmadan döndüğünü görmek (gerekirse dişlerini eğeleyip aynı vidaları kullanmak), vidanın vida deliğinde sona yaklaşmamasını sağlamak, iç kısmı(gerekirse hafif bir sıkı geçme ve ya ısıtarak monte etme de kullanılarak) tam dolduran iç çapa uygun bir parça ile birkaç vida ile parça geometrisini değiştirmeden hafifçe sıkma yapmak, çözümlerin daha da belirgin olmaları ve ya uygulanabilmeleri için işleme özelliklerini ayarlamak düşünülebilir.

Diğer iç kısımdan parçayı sıkıp sabitleyen mekanizma arka planda görünebilir. Ama bu aynada iç çap desteğinden sonra sıkma yine dıştan aynada uygun bağlantı ve ya özel elemanlarla işparçası dışından yapılabilir. Yani tırnaklı aynadan farklı vida vb ekipman ve ya özel bir mekanizma ile bahsettiğimiz gibi içten destekli iş parçası dıştan sıkılabilir.

Çözümlerin hassasiyete etkileri ne derece hassas uygulandıkları ile birebir alakalıdır. Her tip güvenlik önlemi alınmalı parçanın fırlaması hali için tedbirler bulunmalıdır.

Başarılar dileriz.