Ben şu anda bir trafo fabrikasında staj yapıyorum da trafo mantığını öğreniyorum.Bunun yanında bir de küçük trafo yaparsam kendime iyice pekiştirmiş olurum diye düşündüm.Bu yapmak istediğim transformatörü evde kulanacağım 220 AC giriş 24 AC çıkış olsun istiyorum.Güç değerini ise tam bilmiyorum şu anda neye göre seçilebileceğini.Teşekkür ederim.
Trafolar konusunda kendi hayatımdan örnekler vererek sizi yönlendirmeye çalışacağım.Tamamen kendi üretiminizle ve sargı hesaplamalarından muaf olarak, hobi amaçlı trafoların kendiniz tarafından yapılması da mümkündür.Ben de eskiden sizin gibi trafo yapmayı düşünmüştüm,ama sıfırdan değil,trafo prensiplerine tamamen bağlı kalarak, sarım sayısını arttırıp primeri daha fazla volt değeri çıkışında olan trafoları yaparak(Tadil ederek) bir nevi yeni trafolar oluşturmuştum.Trafolarda 1/22 ,1/18 gibi yazan ifadeler primer/sekonder arasındaki voltaj dönüşüm oranını verir.
Çok büyük,orta büyük ve küçük trafoların,kullanılan saç paketi ve bobin makarası büyüklüğüne göre(Yani trafo gücüne göre) primer,sekonder sarımları(Spir sayıları)tamamen farklılık gösterir.Çok küçük minyatür trafolarda 220 volt ac.
Şebeke primer giriş sarımı daha fazla,ebatı ve bobin makarası ölçüleri büyüdükçe,yani trafo büyük güçlere doğru çıktıkça,220 volt ac. şebeke girişi,yani primer devre sarım sayısı daha az sarımlı ve daha kalın kesitli emaye bakır tellerle yapılır.Tabi bunda trafonun ortadaki bobin makarası kesitinin kare veya dikdörtgen şekilli olmasında da,yine ayni şekildeyine sarım sayılarında değişiklikler olur.Ama sonuçta sarım sayısı ne olursa bu primer devre 220 volt ac.ye boşta ve belirli bir sekonder çıkış yükünün çekilmesine de dayanaklı olacak, kısa devre olup yanmayacak şekliyle hesaplanmış bulunur.
220 volt sargısı şebekeye,içindeki saç paketli nüve ile komple olarak dayanabilen(Yalnızca 220 v.ac. bobin sargısı,içinde nüve bulunmadan birkaç saniyede yanar.) bir mağnetik dirençtir.Bu sargıların sarım sayısı trafo gücü(Büyüklüğü) ile sabittir,azaltılıp çoğaltılamaz(220 voltta devamlı çalışırken) ama,sekonder sarımları sizin tarafınızdan da azaltılıp çoğaltılabilir ve bu yolla tadilatlı(Aslında yeni özellikte trafo yapıldığından,yeni trafo yapmış sayılırsınız.) 220 volt sargısı gelişigüzel elle makara sarar gibi düzensiz sarıldığında,bu düzensiz sargılar birbirlerine ters etkiler yapabilir ve trafo kısa sürede yanarak kullanılmaz hale gelebilir.Bu ince sargılı şebeke sarımları(Primer) mutlaka bir makina ile,yan yana ve çok düzgün olarak sarılmalıdır ki şebekeye direnç gösterebilip,ısınıp da kısa sürede yanmasın.Hatta günümüzde hazır sarılmış sargı grupları, bu amaçlar için üst üste getirilimekte,220 v.ac. bu şekliyle de daha basit olarak oluşturulabilmektedır.
Elinizde çıkış voltajını beğenmediğiniz trafoların primer sarımlarını değiştirmeden sekonderleri ile oynayarak daha yeni özellikteki trafoları kendinizin yapması da mümkündür.Zaten bu türden başlangıç aşamalarında bunu yapmanız da en uygunudur.
220 v ac giriş ve 6 v.ac çıkışı olan 4-10 watt aralığındaki bir trafonuzu 220 v. ac. giriş ve 24 v.ac çıkışı olan bir trafoya dönüştürelim.Bunun için ilk etapta saç nüveyi oluşturan saçları sökmeniz gerekli.İlk saçı almak için,bir keski ve bir çekiç yardımıyla,diğerlerini de eğer saçlar yapışık halde ise,aralarındaki yapıştırıcıyı bir bıçakla açarak,tüm saç levhaları bu şekilde kaldırabilirsiniz.Hepsi kaldırıldıktan sonra elimizde yalnızca bir bobin kalacak.Bu bobinde genellikle üst kısımda daha kalın telli sekonder sargı(Sizin besleme devrenizde kullanacağınız devre sargısı)bu sargıların altında ise çok daha ince ve çok sarımlı primer sargı(Şebeke giriş sargısı) yer alır.Yapacağınız tadilat burada olacak,sarım sayısını elinizle sarıp arttıracaksınız,yani yapacağınız tadilat yalnızca bu olacak.
En üstte sargıları kapayan yalıtkan kartonu açıyoruz,sanra karşımıza çıkan az sarımlı bobin tellerinin, en üstteki son sarımla çıkışa lehimlenmiş ucunu bulduk.Tüm sarılan bobin telini açarak başka bir ruloya sarıyoruz.Sonra bunun kaç metre olduğunu dikkatle ölçüyoruz.Mesela 9 metre çıkmış olsun(Yani 1.5 metre başına 1 volt ac. hesabı diyelim.).Biz şimdi 24 volt ac. elde etmek için bunun dört katı boyunda ayni kesitteki(İncelikteki) bobin telini saracağız.Yani 9*4=36 metre bu incelikte bir bobin telini sarıp yeni bir tarafo yapmış olacağız.Ama sardığımız yerde de, sonradan üstüne geçecek saç paket dilimlerine engel olmaması,yeterince bir derinlikte sarım yeri olması gerekiyor.Bu yer azsa eğer,36 metreyi daha az kesitte,daha alt standartlarda olan bobin teli ölçüleriyle bu işi yapacağız.Bu işlemleri yapıp bobinimizi 36 metre sarıp en üstte ve en altta sarım başlangıcında kalan uçlarını, yine çıkış terminallerine bağlayıp lehimledik.Sıra nüveyi tekrar oluşturmamıza geldi.Söktüğümüz saç paketlerini,bükmeden fazla hasar vermeden yine üzerine,aralarda boşluk kalmayacak şekilde(Boşluk kalırsa güç faktörünü düşürmüş,trafonun mağnetik kayıplarını bir miktar arttırmış olursunuz,dikkat edin) En üste kendi sardığımız bu sekonder sarımı da muntazam,paralel sarımlar halinde yan yana sarmaya çalışın ki,hem az yer kaplasın,hem de çapraz olarak birbirlerini etkileyip de mağnetik ek bir direnç yaratmasınlar.Bu şekilde işlemi bitirdiğinizde 24 v.ac çıkışı bulunan bir yeni trafoyu başarıyla yapmış olursunuz.Eski trafomuzun esas temelini kullandık ve yeni kendi isteğimize göre bir trafoyu sarmış ve yapmış bulunduk.
Çocukluğumda antika bir radyodan(Lambalı) çıkma bir trafonun,sekonder devresi 6 volt'luk motosiklet akümü şarj etmeyeceği için bunu,trafonun saç paketlerini açmadan(Çünkü zift yedirilmişti ve açılması oldukça güçtü)üzerine ek 3 voltluk, harici kalın telli emaye bakır teli, elimle boşluklardan geçirip sararak,neticede 6+3=9 volt ac.lik bir sekonder gerilim çıkışını akü şarjım için bu şekilde elde edebilmiştim.
Trafo giriş gücü=Kayıplar+trafo çıkış gücüdür.Kayıplar genel hatlarıyla;cos fi(Güç çarpanı),histerezis(Malzeme),eddy-current(Fuko,türbülanslı,burgaçlı geçen akımlar),bakır(Elektrik direnç kayıbı)mağnetik kaçak(Nüve boşlukları)dır.Kolay gelsin.
