Dağıtım transformatörlerini aşırı akım ve kısa devreye karşı korumak iki yolla olur.
Birincisi OG sigorta kullanmaktır. OG sigortanın aşırı ve ani açma akım değerleri ayarlanamaz. Standart olarak üretilen sigortalar trafonun nominal akımına uygun olarak seçilir. (Ucuz olan yöntemdir. 12, 17,5, 36 kV gerilimler ve 1.600 kVA’ya kadar olan güçler için uygun sigorta seçimi yapılabilir. Dolayısıyla trafolar için doğru olan hücre seçimi, “Yük Ayırıcılı+Sigortalı Trafo koruma Hücresi” dir.)
İkincisi aşırı akım toprak rölesi-
kesici kombinasyonu kullanmaktır. Bu durumda kesici ile birlikte “aşırı akım toprak rölesi” aslında ayarları yapılabilen bir sigorta demektir. Rölenin akım ayarları transformatörün dayanacağı aşırı akımdan küçük olmalı ve “sekonder devre kesiciden” sonra oluşan kısa devre OG kesiciyi açtırmamalıdır. (Pahalı olan yöntemdir. Fider korumasında ve 1.600 kVA’dan büyük trafolarda uygundur. )
Neyin uygun olup olmadığı konusunda bundan sonraki tercihi size bırakarak, ayarları yapmak için gerekli bilgileri ve hesapları aktarmaya çalışayım. Ne demişler. Bir kişiye balık vermeyin balık tutmayı öğretin. Sorunuzun direk cevabını vermek yerine, nasıl yapıldığını söyleyeceğim. Yani balık tutmayı öğretmeye çalışacağım. Yanlışlarım olabilir. Tespit edilmesi durumunda düzeltmeye açığım.
1-Trafonun Gücü(Nominal Akımı bulmak için): trafonun dayanacağı aşırı akımda ve trafonun nominal akımında röle kesiciyi açtırmamalıdır. Bu nedenle ayarlanacak aşırı akım değeri nominal akımın 1,4 katı olmalıdır. 1,4 değilde değeri tam belirlemek istiyorsanız trafonuzun aşırı yüklenme değerini bulmanız gerekir.
2- Trafonun %uk değeri(sekonderde oluşacak maksimum kısa devre akımı için yani ani açma akım değerini belirlemek için): Sekonderde oluşan kısa devreden dolayı primerdeki kesici açmamalı, sekonder devre kesiciyle koordinasyon sağlanmış olmalıdır.
3-Transformatörün devreye alınma(inrush) akımı(genellikle trafonun primer akımını 8-30 katı bir akımdır ve bu akım yaklaşık 100 msn boyunca dengesiz olarak akar.) Bu akım nedeniyle toprak akımı ayarının zamanı 0,1 sn’den büyük olmalı ve sabit zaman olmalıdır. Toprak ani açma akım değeri ise sonsuz olarak ayarlanmalıdır.
4-Primer akım trafosunun dönüştürme oranı(rölenin ayarı için): röleden I> akımını ayarlamak için bu gereklidir. Akım trafosu koruma amaçlı doyma katsayısı n>10 olan akım trafosu olmalıdır.
5-Kullanılacak olan eğriler(belirlenen nominal akımların üstündeki akımlarda rölenin trafoyu ne kadar sürede devre dışı bırakacağanın belirlendiği eğrilerdir.) Bu eğri aynı zamanda TEDAŞ’ın veya TEİAŞ’ın eğrilerine göre belirlenmelidir. Yani selektiviteyi sağlayacak şekilde seçilmelidir.
Yaklaşık 2 sene TEDAŞ’ta çalışan bir mühendis olarak ve bu konuda TEİAŞ’ta röle eğitimi almış biri olarak, röle ayarları ve selektivitenin tam olarak iyi kavranmadığını, üniversitede de yeterince bilgi verilmediğini ve uygulamayı yeterince teorik ve teknik bilgisi olmayan bu işe meraklı teknisyen/teknikerlerin takip ettiğini söyleyebilirim.
Röle ayarlarında işin can alıcı kısmı selektivite ve toprak akımları ayarıdır. TEİAŞ trafo merkezinden itibaren toprak akım zamanları ve değerleri sabit değer olarak ayarlanmalı ve bu değerler en son alıcıya kadar azalarak gitmelidir. En son alıcıda ise 0,1 sn’den küçük olmamalalıdır.
Trafonuz için hesaplar ve bu hesapların dayanağı olan dökümanlar aşağıdadır.
hesaplar ve ayarlar tablosu
akım trafolarının nasıl belirlendiği
https://www.kontrolkalemi.com/forum/attachments/1-akım-trafoları-pdf.28458/
hesabın nasıl yapılması gerektiği(ingilizce döküman)