akım trafoları

[hopdedix]

Değerli arkadaşlar akım trafoları hakkında özellikle görselliğe dayalı bilgi verebilecek arkadaşlara tşk ler ve ayrıca bolca puanlar benden

 

[fahri yetiş]

Forumumuz yüksek gerilim bölümündeki ,Haldun Büyükdora'nın dokümanlarını incelemenizi öneriyorum.

 

[teknikadam_65]

AKIM TRAFOLARI


GENEL BAKIŞ : Bu bölümde elektrik dağıtım tesislerindeki ölçü ve koruma devrelerinde kullanılan akım ve gerilim trafolarının yapıları, işlevleri, bağlantıları ve testleri ile ilgili hususlar ele alınacaktır.

AMAÇLAR : Bu bölümün sonunda aşağıdakileri yapabileceksiniz:

• Akım trafosunun işlevini açıklayabilecek ve elemanlarını tanımlayabileceksiniz.
• Akım trafosunun devreye bağlantı şeklini açıklayabileceksiniz.
• Akım trafosunun sekonder sargısının topraklama nedenini açıklayabileceksiniz.
• Akım trafosunun kullanma amaçlarını açıklayabileceksiniz.
• Akım trafosunun etiketinde bulunan değerleri yorumlayabileceksiniz.
• Akım trafosunda polariteyi tanımlayabilecek ve polarite tayininin nasıl yapıldığını açıklayabileceksiniz.
• Akım trafosunda dönüştürme oranını tanımlayabilecek ve oran testinin nasıl yapıldığını açıklayabileceksiniz.
• Akım trafosunda oluşabilecek arızaları açıklayabileceksiniz.
• Gerilim trafosunun işlevini açıklayabilecek ve elemanlarını tanımlayabileceksiniz
• Gerilim trafosunun devreye bağlantı şemasını çizip, bağlantıyı açıklayabileceksiniz.
• Gerilim trafosunun sekonder sargısının topraklanma nedenini açıklayabileceksiniz.
• Gerilim trafosunun kullanma amaçlarını açıklayabilecekseniz.
• Gerilim trafosunun etiketinde bulunan değerleri yorumlayabileceksiniz.
• Gerilim trafosunda polariteyi tanımlayabilecek ve polarite tayininin nasıl yapıldığını açıklayabileceksiniz.
• Gerilim trafosunda dönüştürme oranını tanımlayabilecek ve oran testinin nasıl yapıldığını açıklayabileceksiniz.
• Gerilim trafosunda oluşabilecek arızaları açıklayabileceksiniz.








AKIM TRAFOLARI

I. AKIM TRAFOLARININ İŞLEVİ VE ELEMANLARI

İşlevi :
Primer devre akımını dönüştürme oranı dahilinde küçülterek sekonder devre elemanlarına aktaran transformatördür. Aynı zamanda ölçü ve koruma cihazlarının yüksek gerilim sisteminden yalıtımını da sağlarlar.

Elemanları :

a) Primer sargı
b) Sekonder sargı
c) Manyetik nüve
d) İzolatör (yağlı tipte)
e) Gövde







Primer sargılar kalın kesitli iletkenden az sarımlı, sekonder sargılar ise primere
göre ince kesitli iletkenden ve çok sarımlı olarak imal edilirler.

Ayrıca, dağıtım sistemlerimizde son zamanlarda oldukça yaygın olarak kullanılmaya başlanan Metal Muhafazalı Modüler Hücrelerde ölçme ve koruma amaçlı özel bir yapıya sahip Toroidal Akım Algılayacıları da kullanılmaktadır.



II. AKIM TRAFOLARININ DEVREYE BAĞLANTI ŞEKLİ


Primer sargı şebekeye seri olarak bağlanır. Sekonder sargı uçlarına ise ölçü ve koruma cihazlarının akım bobinleri seri olarak bağlanır.

Akım trafosunun primer sargısının P1 ucu akımın girişi, P2 ucu çıkışıdır. Sekonder sargının S1 ucu akımın çıkışı, S2 ucu giriş olarak devreye bağlanır. Her iki sargının P1 ve S1 uçları, polarite uçları olarak isimlendirilir.



Sekonder sargının polarite olmayan S2 ucu güvenlik açısından mutlaka topraklanmalıdır.


III. AKIM TRAFOLARININ SEKONDER UÇLARININ BOŞTA KALMASI

Akım transformatörünün sekonder devreleri, primerden akım geçerken açık kalırsa, sekonder akımının meydana getirdiği zıt elektromotor kuvvet ortadan kalkar. Primerden geçen akıma bağlı olarak mağnetik akı önemli ölçüde artar.

Bunun neticesinde:

• Transformatörün nüvesi ısınır.

• Sargılar ısınır ve bunun sonucunda sargı izolasyonu bozulur.

• Sekonder uçlarda fazla gerilim indüklenir ve çalışan personelin hayatı tehlikeye girer.

• Yağlı tiplerde yağ ısınır.

• Bağlı bulunduğu faz geriliminde düşme görülür.

• Transformatör hasar görür.


IV. AKIM TRAFOSUNUN SEKONDER SARGISININ TOPRAKLANMASI

Akım trafosunda meydana gelen bir arıza nedeniyle primer devre gerilimi primer sargı ile sekonder sargı arasında bir hata akımı oluşturur. Bu akım topraklanan sekonder uçtan devresini tamamlar. Sekonder ucun topraklanmaması halinde söz konusu arızada primer devre gerilimi, sekondere bağlı olan ölçü ve koruma devrelerine uygulanmış olacaktır. Bu durum ise ölçü ve koruma cihazlarının izolasyonlarının bozularak hasarlanmasına ve çalışan personel için hayati tehlike oluşturmasına neden olur.

V. AKIM TRAFOSUNUN KULLANMA AMAÇLARI

Akım trafoları iki amaç için kullanılır:

1. Ölçme Amaçlı:
Direkt olarak ölçülmesi mümkün olmayan büyüklükteki akım değerlerini ölçülebilecek akım değerine düşürmek amacıyla kullanılırlar. Hata sınıfları 0,5 ve doyma katsayısı ise n<5 olarak seçilir.

2. Koruma Amaçlı:
Yüksek akım ve gerilimli devrelerde doyma katsayısı n>10 olan akım trafoları seçilerek koruma amaçlı rölelerin akım bobinlerini çalıştırırlar.


VI. AKIM TRAFOLARI ETİKET DEĞERLERİ


























FİRMA ADI : Akım trafosunu imal eden firmanın adı

MARKASI : Akım trafosunun imalatçı firma tarafından belirlenmiş
ismi

SERİ NO : İmalatçı firmanın imalat seri numarası

İMAL YILI : İmal edildiği tarih

KULLANMA
GERİLİMİ : Akım trafolarının çalışabileceği nominal işletme gerilimi

PRİMER AKIM (A) :Akım trafolarının bağlanabileceği nominal primer devre akımını ifade eder. (5-10-12,5-15-20-25-30-40-50-60-75-100) sayılarının 5 ve 10 katları akım değerinde imal edilirler.

SEKONDER AKIM(A) : Akım trafosunun imalinde esas olarak alınan ve trafonun nominal çalışma şartlarını belirten sekonder anma değeridir. 1 ve 5 A olarak imal edilirler.

GÜCÜ (VA) : Akım trafosunu anma gücü, sekonder devreye bağlanacak ölçü ve koruma cihazlarının gücü ile ilgilidir.Aşağıdaki listede çeşitli ölçü ve koruma aletlerine ait güçler belirtilmiştir.Akım trafolarının standart anma güçleri 2.5-5-10-15-30-60-100 VA dir.



ÖLÇÜ ALETLERİ GÜCÜ (VA)
Ampermetre 1 VA
Aşırı akım rölesi 2.5 VA
Sayaç akım bobini (mekanik) 0.8 VA
Sayaç akım bobini (digital) 0,5 VA
Dijital ampermetre 0.4 VA
2.5 mm2 çiftli bakır kablo 3.6 VA
4 mm2 çiftli bakır kablo 2.2 VA

HATA SINIFI : Akım trafolarının % 50-120 primer akımlarında ve %25-100 sekonder yüklerde yapabileceği en çok hatayı % de olarak ifade eder.
HATA SINIFI

%YÜK % ORAN HATASI
10 20 100 120
0,2 0,50 0,35 0,20 0,20
0,5 1,00 0,75 0,50 0,50
1 2,00 1,50 1,00 1,00

DOYMA KATSAYISI : Akım trafoları %120 yüklenmelerine karşın hataları kendi sınıfları içinde kabul edilir. Yani primerdeki akım değeri arttıkça sekonderdeki akım değeri de aynı oranda artar. Ancak, arıza sırasında trafonun primerinden büyük akımlar geçeceğinden, trafonun kullanış amacına göre sekonderden aynı orandaki akımın artışı belli bir değerden sonra istenmeyebilir. Çünkü ölçü aletleri normal işletme şartlarında çalıştıklarından %120 den daha fazla akımla yüklenmeleri hem söz konusu olmaz, hem de büyük akımlar ölçü aletlerinde hasara yol açabilir. Bu nedenle arıza hallerinde sekonderde oluşacak akımın, sekonder anma akımının 5 katından büyük olması istenmez. Anma akımın 5 katından önce manyetik çekirdeği doymaya giden bir akım trafosu bunu gerçekleştirir. Koruma devrelerinde kullanılan röleler için ise, arıza sırasında çalıştıklarından arızalı kısmın seçiciliğini sağlamak amacı ile sekonder anma akımının en az 10 katına kadar dönüştürme oranının bozulmaması istenir. Bu durum akım trafolarının etiketinde n<5 veya n>10 şeklinde belirtilir.

TERMİK ANMA AKIMI (Ith): Bir akım trafosunun birim zaman içinde hasar görmeden dayanabileceği kısa devre akım değeridir. Bu değer, akım trafosunun imal edildiği standarda bağlı olarak nominal akımın 40 ile 100 katı arasında olabilir.

DİNAMİK ANMA AKIMI (Idyn) : Primer şebekedeki bir kısa devre anında ilk periyotta geçecek darbe akımının yol açacağı mekanik kuvvetler açısından akım trafosunun dayanabileceği termik anma akımının 2,5 katıdır.

FREKANS : Akım trafosunun imalinde esas olarak alınan frekans değeridir. Bu değer Türk standartlarında 50 Hz olarak belirtilmiştir.

VII. AKIM TRAFOSUNDA POLARİTE ve TAYİNİ

Akım trafolarında akımın primerden giriş ucu ile sekonderden çıkış uçları polarite uçları olarak adlandırılır. Bu uçların bulunma işlemine de polarite tayini denir.

Akım trafosunun giriş çıkış uçları bilinmeden, ölçü ve koruma cihazları bağlanamaz. Bu işlem polarite uçları bilinmeyen bir akım trafosunun uçlarını bulmak veya firmanın işaretlediği uçların doğruluk kontrolü için yapılır.



+ -

BUTON

P1 P2




S1 S2

+ -




Uçları işaretli bir akım trafosunun polarite uç tayini

• Pilin (+) ucu yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi P1 ucuna bağlanır.
• Pilin (-) ucu akım trafosunun P2 ucuna bağlanır.
• Mili ampermetrenin (+) işaretli ucu akım trafosunun S1 ucuna bağlanır.
• Mili ampermetrenin (-) ucu akım trafosunun S2 ucuna bağlanır.
• Butona basılır ve birkaç saniye süreyle kapalı tutup kapama esnasında ampermetre ibresinin sapma yönü gözlenir.
• Mili ampermetre ibresi sağ yöne sapmışsa, işaretlenmiş olan uçlar doğrudur.
• Mili ampermetre ibresi sol yöne sapmışsa, işaretlenen uçlar yanlış demektir. Bu durumda sekonderdeki S1 ve S2 işaretlerinin yerleri değiştirilmek suretiyle düzeltme yapılır.


Uçları belli olmayan bir akım trafosunun polarite uç tayini

• Primer uçlar rasgele işaretlenir.
• Pilin (+) ucu akım trafosunun P1 olarak işaretlediğimiz ucuna bağlanır.
• Pilin (-) ucu trafonun P2 ucuna bağlanır.
• Akım trafosunun sekonder uçları mili ampermetreye bağlanır.
• Butona basılır ve ibrenin sapması gözlenir.
• İbre sağ yöne saparsa, ölçü aletinin (+) ucuna bağlanan sekonder ucu S1 . (-) olan diğer ucuna bağlı sekonder ucu S2 olarak işaretlenir.



VIII. AKIM TRAFOSUNUNDA DÖNÜŞTÜRME ORANI VE TESTİ

Akım trafosu etiketinde yazılı olan primer devre akımının, sekonder devre akımına oranına, dönüştürme oranı denir.


DÖNÜŞTÜRME ORANI =

Bu değer bütün akım trafolarının etiketinde yazılıdır.

Örnek : Etiketinde 400/5 A yazan akım trafosunda 400 rakamı primer akımını, 5 rakamı da sekonder akımını ifade eder. Buna göre bu akım trafosunun dönüştürme oranı ,
= 80 olarak hesaplanır.

Dönüştürme oranı bilinmeyen veya doğruluğundan şüphe edilen bir akım transformatörünün dönüştürme oranını ölçme yolu ile tespit etme işlemine oran testi denir.


Akım Trafolarında Oran Testi Yapılması:

Akım trafolarında oran testi yapmak için primer akımının en az %10 ‘unu verebilecek bir akım kaynağı, primer ve sekonder devre akımlarını ölçebilecek iki ampermetre ve bağlantı kabloları gereklidir.

ÖRNEK : Aşağıdaki devre bağlantı şeması verilen akım trafosunun primerine akım tatbik edildiğinde, primerdeki A1 ampermetresi 40 A , sekonderdeki A2 ampermetresi 0,5 A gösterdiğinde dönüştürme oranının ,

olduğu görülür. Bu akım trafosu, sekonderi 5 A. olan bir akım trafosu ise, akım trafosunun primer akımı (80x5)= 400 A., akım oranı 400/5 A.dir. Bu akım trafosu, sekonderi 1 A olan bir akım trafosu ise, akım trafosunun primer akımı (80x1)= 80 A., akım oranı ise 80/1 A dir.



AKIM TRAFOSU DÖNÜŞTÜRME ORANI TEST ŞEMASI

























IX. AKIM TRAFOSUNDA OLUŞABİLECEK ARIZALAR

• Primer sargı arızaları (kısa devre, kopuk ve izolasyon bozulması).
• Sekonder sargı arızaları (kısa devre, kopuk ve izolasyon bozulması).
• Primer ve sekonder sargı aralarında kaçak ve hata akımları.
• Primer ve sekonder sargı ile nüve arasındaki kaçak ve hata akımları.
• Primer ve sekonder terminal bağlantı hataları ve kötü temas dirençleri.
• Gövde ve kaidede bozulma, deformasyon, çatlak ve kırıklar.

 

[Emrah]

Lütfen forum kurallarını okuyun.

Forumda detaylı arama yapmadan konu açmayınız.

İlgili konu forumda defalarca açıldıgından dolay, konu kontrolkalemi çöplügüne taşınmıştır.