Ölçü Aletleri

[d0stcan]

ÖLÇÜ ALETLERİ
1.1. Ölçmenin Önemi

Ölçme, bilinen bir birimle, aynı cinsten, bilinmeyen bir boyutun karşılaştırılması
işlemidir. Ölçmede sonuç sayısal olarak ifade edilir. Fiziksel büyüklüklerin ölçülmesinde
çok değişik yöntemler kullanılmaktadır. Bazı fiziksel büyüklükler mekanik yöntemlerle
ölçülürken, bazıları elektriksel, bazıları ise elektronik yöntem ve cihazlarla ölçülür.

Ölçme, bugün gündelik hayatımızda çokça kullandığımız bir işlem olup uzunluğu
metre, ağırlığı kilogram, sıcaklığı santigrat ve sıvı hacimlerini litre ile ölçmekteyiz. Herhangi
bir uzunluk miktarı ölçülürken, dünyada herkes tarafından kabul edilen 1 metrelik uzunluğun
ölçülecek uzunluk içerisinde ne kadar bulunduğunun karşılaştırılması yapılır. Diğer tüm
ölçme işlemlerinde mantık aynıdır. Günlük hayatta ölçüm yapmak ve herhangi bir
büyüklüğü, o büyüklüğün birimi ile karşılaştırmak işlemi ile farkında olarak veya olmadan
çoğu kez karşılaşıp ölçme yapmadan birçok işlemlerimizi sonuçlandıramamaktayız.
Alacağımız ürünü standart birimi ile karşılaştırıp miktarını ve fiyatını tespit etme ihtiyacı,
ölçme işlemini zorunlu kılan bir faktördür. Elektriksel büyüklüklerinin ölçülmesi yani kendi
birimi ile karşılaştırmasını da zorunlu kılan faktörler mevcuttur. Bunlar; harcanan elektrik
enerjisini ölçmek, alıcının çalışma standartlarına uygun elektriksel büyüklükler ile çalışıp
çalışmadığını kontrol ederek sürekli ve kesintisiz çalışmayı sağlamak, ölçülen elektriksel
büyüklüğün değerine göre istenmeyen durumlar için tedbir almak, elektrik ve elektronik
elemanlarının sağlamlık kontrolünü yapmak, devre veya devrelerde arıza tespiti yapmak ve
enerji olup olmadığını kontrol etmek bu zorunluluğu meydana getiren faktörlerden
bazılarıdır. Fiziksel büyüklüklerin ölçülmesinde, her büyüklük için bir ölçü birimi
kullanıldığı gibi, elektriksel büyüklüklerin ölçülmesinde de elektriksel birimler kullanılır.

1.2. Elektriksel Ölçü Aletlerinin Tanıtılması

Resim 1.2: Tipik elektrik ölçü aletleri

Elektriksel büyüklüklerin ölçülmesinde kullanılan ölçü aletleri çok çeşitli tip ve
modellerde olmasına karşılık, (Resim 1.2) bazı ortak özellikleri yönü ile aynı çatı altında
gruplandırılabilirler. Bu gruplandırmalar, ölçtüğü büyüklüğün doğruluk derecesine göre, ölçü
aletlerinin gösterme şekline göre ve kullanma yerine göre yapılmaktadır.
1.2.1. Yapısına Göre Ölçü Aletleri
Yapısına göre elektriksel ölçü aletleri, kendi aralarında ikiye ayrılır. Bunlar analog
ölçü aletleri ve dijital ölçü aletleridir. Şimdi bunları sırası ile inceleyelim.
Ø Analog Ölçü Aletleri
Ölçtüğü değeri skala taksimatı üzerinden ibre ile gösteren ölçü aletleridir. Analog ölçü
aletleri çok değişik yapı ve skala taksimatlarına sahip olarak imal edilirler. Bu ölçü
aletlerinde değer okumak daha zor gibi görünse de analog ölçü aletleri daha hassas ölçümlere
olanak sağlarlar. Resim 1.3’te bazı analog ölçü aletleri görülmektedir.

Dijital Ölçü Aletleri
Ölçtüğü değeri dijital bir gösterge de sayılarla gösteren ölçü aletleridir. Bu ölçü
aletlerinin kullanımı kolay olup özellikleri analog ölçü aletlerine göre daha fazladır.
Günümüzde dijital ölçü aletleri ile ayarlanan değer aşıldığında sinyal alma, ölçülen
değerlerin bilgisayar ortamına taşınması ve kullanılması gibi ilave işlemler yapılabilmekte
olup yeni özellik ve nitelikler ilave edilerek geliştirilen ölçü aletleridir (Resim 1.4).
Resim 1.4: Dijital ölçü aletleri

Resim 1.4: Dijital ölçü aletleri
1.2.2. Ölçtüğü Büyüklüğü Gösterme Şekline Göre
Ölçtüğü büyüklüğü kişiye çeşitli şekillerde yansıtan ölçü aletleri kendi aralarında üçe
ayrılır. Bunlar; gösteren ölçü aletleri, kaydedici ölçü aletleri, toplayıcı ölçü aletleridir.
Ø Gösteren Ölçü Aletleri
Bu ölçü aletleri ölçtükleri elektriksel büyüklüğün o andaki değeri skalasından veya
göstergesinden gösteren, başka bir ölçüme geçildiğinde eski değeri kaybedip yeni ölçüm
değerini gösteren ölçü aletleridir (Resim 1.5). Bu ölçü aletlerinin ölçtükleri değerleri geriye
dönük kendi belleğine kaydetme özelliği yoktur, ancak son zamanda gösteren ölçü
aletlerinde ölçü aletleri ile bilgisayar arasında yapılan bağlantı ve bilgisayara yüklenen
yazılım ile bu ölçü aletlerinin istenen gün, saat ve dakikada kaydettikleri değerler bilgisayar
ortamında görüntülenebilmektedir.



Resim 1.5: Gösteren ölçü aletlerine örnekler
Ø Kaydedicili Ölçü Aletleri
Kaydedici ölçü aletleri, ölçülen büyüklüğün değerini zamana bağlı olarak grafik
kağıdı üzerine çizerek kayıt ederler (Resim 1.6). Bu ölçü aletlerinde geriye dönük ölçülen
değerlerin okunması ve incelenmesi mümkündür. Bu tip ölçü aletleri genellikle elektrik
santrallerinde üretilen enerjinin takibi için kullanılır.

Ø
Resim 1.6: Kaydedicili ölçü aletlerine örnekler
Toplayıcı Ölçü Aletleri
Toplayıcı ölçü aletleri, ölçtükleri elektriksel büyüklük değerini zamana bağlı olarak
toplarlar (Resim 1.7). Bu ölçü aletlerinin ekranında okunan değer, ölçüme başladığı andan
itibaren ölçtüğü değerdir. Yani ölçtüğü değeri bir önceki değerin üstüne ilave ederek ölçüm
yaparlar. Enerji kesildiğinde ölçülen değer sıfırlanmaz. Elektrik sayaçları bu tip ölçü
aletlerine verilebilecek en iyi örneklerden biridir.

Resim 1.7: Toplayıcı ölçü aletlerine en iyi örnek sayaçlardır
1.2.3. Kullanım Yerlerine Göre Ölçü Aletleri
Kulanım şekline göre ölçü aletleri taşınabilir ve pano tipi olmak üzere ikiye ayrılır.
Şimdi bunları sırası ile açıklayalım.
Ø Taşınabilir Ölçü Aletleri
Bu tür ölçü aletleri çoğunlukla atölye, işletme ve laboratuvar ortamlarında pratik
ölçüm yapmak amacı ile kullanılan sabit bir yere monte edilmeyen ölçü aletleridir (Resim
1.8). Bu tip ölçü aletleri kendine ait bir kapalı kap içerisine alınmış taşınmaya uygun ölçü
aletleridir. Ancak çarpma ve darbelere karşı hassas olduklarından kullanımında gerekli özen
gösterilmelidir.




Resim 1.8: Taşınabilir ölçü aletleriPano Tipi Ölçü Aletleri
Bu tür ölçü aletleri sanayide, fabrikalarda ve atölyelerde, elektriki büyüklüklerin sık
sık kontrol edilmesi istenen yerlerde kullanılır. Pano veya tablo üzerine özel montajmalzemeleri kullanılarak sabitlenen bu ölçü aletleri dik çalışacak şekilde tasarlanır (Resim
1.9). Günlük ölçümlerde ve deney masalarında kullanım için uygun değildir. Pano tipi ölçü
aletleri sipariş edilirken gösterme şekli ne olursa olsun 3 ayrı ölçüde imal edilirler. Bu
ölçüler 72x72, 96x96, 144x144 mm şeklindir. Bu boyutlar arasında teknik olarak bir farklılık
olamayıp görünüş ve okuma kolaylığı dikkat alınarak seçim yapılır.

Resim 1. 9: Pano tipi ölçü aletleri
1.3. Çeşitli Elektriksel Ölçü Aleti Tanımları
Elektrik elektronik alanında en çok kullanılan ölçü aletleri aşağıda belirtilmiştir. Bu
ölçü aletlerinin tamamının dijital ve analog modelleri mevcuttur. Bu ölçü aletleri ve ölçtüğü
büyüklüklere kısaca değinelim;
Ø Ampermetre: Doğru veya alternatif akım devrelerinde alıcının çektiği akımı
ölçen ölçü aleti olup devreye seri bağlanır. Ampermetreler (A) harfi ile belirtilir.


Voltmetre: Doğru ve alternatif akım devresinin ya da devreye bağlı bir alıcının
uçlarındaki gerilim değerini ölçmeye yarayan ölçü aleti olup devreye paralel
bağlanır. Voltmetreler (V) harfi ile belirtilir.

Ø Lcrmetre: Elektrik devrelerinde değişik amaçlar için kullanılan ve alıcı olarak
görev yapan direnç, bobin ve kondansatörün; direnç, endüktans ve kapasite
değerlerini ölçen ölçü aletleridir. Lcrmetre ile doğru ölçüm yapabilmek için
uygun kademe seçimi yapılmalıdır.


Wattmetre: Doğru ve alternatif akım devrelerinde alıcıların çektikleri
elektriksel gücü ölçen aletleridir. Wattmetreler akım ve gerilim bobinlerine
sahip olup akım bobini devreye seri, gerilim bobini devreye paralel bağlanır.
Güç hesaplamalarda (P) harfi ile ifade edilir.


Ø Frekansmetre: Alternatif akım devrelerinde elektrik enerjisinin frekansını
ölçen aletlerdir. Frekansmetreler devreye paralel bağlanır ve (Hz) şeklinde ifade
edilir.

Ø Multimetre: Elektrik veya elektronik devrelerinde akım, gerilim, direnç,
frekans endüktans ve kapasite ölçümü yapar. Bunların yanı sıra elektronik
elemanların sağlamlık kontrolü ve uç tespiti işlemleri yapabilen tümleşik ölçü
aletleridir.

Ø Osilaskop: Elektrik ve elektronik devrelerinde akım ve gerilimin değeri,
frekans ve faz farkı ölçümlerini dijital veya analog ekranda grafiksel olarak
gösteren aletlerdir.

Elektrik Sayacı: Elektrik devrelerinde alıcıların harcadığı elektrik enerjisini,
yani harcanan güç ile zaman çarpımını ölçen ölçü aletleridir. sayaçlarda akım ve
gerilim bobini olmak üzere iki bobin bulunur. Akım bobini devreye seri, gerilim
bobine devreye paralel bağlanır.
Ø
Ölçü Aletlerine Ait Terimler
1.4.1. Doğruluk Derecesi
Ölçü aletlerinin hiçbiri yüzde yüz doğru ölçüm
yapamaz. Her ölçü aletinin mutlaka belirli bir hata payı
vardır. Bir ölçü aletinin yapacağı en büyük hata, imalatçı
firma tarafından ölçü aletinin üzerine yazılarak belirtilir.
Belirtilen bu hata miktarının ölçü aletinin ölçme sınırının
aşılmadığı sürece geçerli olduğu unutulmamalıdır. Ayrıca
aletin kullanım frekansı, güç katsayısı, ölçülen akımın dalga
şekli, ölçüm yapılacak ortamdaki sıcaklık miktarı, ölçü
aletinin kullanım şekline uygun kullanılmaması (yatay veya
dikey) aletlerin ölçme hatasını artıran faktörlerdir. Ölçme hatasının az veya çok olması, ölçü
aletinin doğruluk derecesini gösterir. Ölçü aletleri doğruluk derecesine göre 0,1-0,2-0,5-1-
1,5-2,5 olmak üzere altı sınıfa ayrılır. 0,1 ve 0,2 sınıfına dahil olan ölçü aletlerinin hata
yüzdesi az olup yaptıkları ölçümlerin doğruluğu yüksektir. 1,5 ve 2,5 sınıfına dahil olan ölçü
aletlerinde ise hata yüzdesi fazla olup yaptıkları ölçümlerin doğruluğu, yani gerçek değerle
ölçülen değer arasındaki fark daha fazladır.
0,5 sınıfı bir voltmetrenin son skala taksimatı 1000 volttur. Bu ölçü aletinin
yapabileceği en büyük ölçüm hatasını bulacak olursak:
%0,5x1000=0,005x1000=5 volt
yani 0,5 sınıfı, bu ölçü aletinin 1000 volt değerinden 5 volta kadar fazla ya da 5 volta kadar
az bir değer gösterebileceğini ifade eder.
1.4.2. Duyarlılık
Ölçü aletinde ölçülen büyüklüğün çok küçük değişimlerinin
skala veya göstergede ifade edilebilmesidir. Bütün ölçü aletlerinin
kadran taksimatları eşit aralıklı değildir. Kadran taksimatları eşit
aralıklı olan ölçü aletlerinde duyarlılık aynıdır. Yani herhangi bir
ölçüm değerinde ibre skala taksimatının başında da sonunda da aynı
oranda sapar. Dijital ölçü aletlerinde duyarlılık, 380,1 volt yerine
380,18 volt olarak ifade eden ölçü aleti daha hassastır. Çünkü daha
küçük büyüklük değişimlerini ifade edebilmektedir.
1.4.3. Sabite
Sabite, ölçme sınırı değerinin skala taksimatındaki bölüntü sayısına oranıdır. Skala
taksimatı eşit aralıklı (lineer) olan ölçü aletlerinde bu oran sabit olup skala taksimatı eşit
aralıklı olmayan (logaritmik) ölçü aletlerinde bu oran sabit değildir.
11
Sabite:
K= Aletin ölçme sınırı/ Alet skalasındaki bölüntü sayısı olarak ifade edilir.
1.4.4. Ölçme Sınırı
Bir ölçü aletinin skala taksimatında gösterdiği en son değere, yani ölçebileceği en
büyük değere ölçme sınırı denir.
1.4.5. Ölçme Alanı
Bir ölçü aletinin skalasında gösterdiği en küçük değer ile en büyük değer arasında
kalan kısım ölçü aletinin ölçme alanını verir. Örneğin, bir ampermetrenin skala
taksimatındaki en küçük değer sıfır, en büyük değer 5 A ise bu ampermetrenin ölçme alanı
(0 - 5 A) olarak ifade edilir. Bir voltmetrenin skala taksimatındaki en küçük değer -10 mV en
büyük değer +10 mV ise bu voltmetrenin ölçme alanı (-10 + 10 mV ) olarak ifade edilir.
1.4.6. Ölçü Aletlerinin Enerji Sarfiyatı
Ölçü aletinin ölçme sınırına kadar sapma yapması
durumunda kendisi için harcadığı enerji miktarıdır. Bu enerji
miktarı analog ölçü aletinin az ya da çok sapmasına göre
değişir. Analog ölçü aletleri ölçüm için bağlantı yapılan
noktadan enerji sağlarken dijital ölçü aletleri güç sarfiyatını
kendi içerisinde bulunan pilden sağlarlar, şebekeden beslenen
dijital ölçü aletlerinde (pano tipi) ise sarfiyat ölçülen değere
göre değişmez, sabittir.
1.4.7. Ölçü Aleti Şeçimi ve Kullanımı
Elektriksel büyüklüklerin ölçülmesinde kullanılacak ölçü aletlerinin özelliklerinin
yapılacak ölçüme uygun seçilmesi gerekir. Bu hem yapılacak ölçüm sonucunun doğru tespiti
hem de ölçü aletinin ve ölçüm yapanın güvenliği açısından önem taşımaktadır. Bu yüzden
bir elektriksel büyüklüğün ölçümü yapılmadan önce doğru ve uygun ölçü aleti seçilmelidir.
Seçim yapılırken aşağıda belirtilen özellikler ve ölçülecek büyüklük ve ölçü aleti için uygun
olmalıdır.
Ø Ölçü aleti, ölçüm yapılacak elektrik enerjisi çeşidine uygun olmalıdır. (AC-DC)
Ölçü aleti hem AC hem DC’ de ölçüm yapabiliyorsa mutlaka doğru kısım
seçilmelidir.
Ø Ölçü aletinin ölçme sınırı ve ölçme alanı ölçülecek büyüklüğe uygun olmalıdır.
Hiçbir koşul altında ölçü aleti ile ölçme sınırını aşan ölçüm yapılmamalıdır. Bu
hem ölçü aleti hem de ölçüm yapan için sakıncalar oluşturabilir.
Ø Ölçüme başlamadan önce, ölçü aleti kademe seçimi gerektiriyorsa mutlaka
yapılmalıdır. Aksi takdirde kademe seçiminin yanlış yapılmasından
kaynaklanan arızalar ile karşılaşılabilir.
12
Ø Ölçü aletinin hassasiyeti yapılacak ölçüme uygun olmalıdır. Örneğin; bir
transistörün çekeceği akım ölçülürken kullanılan ampermetre ile bir elektrik
motorunun çektiği akım ölçülürken kullanılacak ölçü aletinin sahip olması
gereken hassasiyet farklıdır.
1.5. Analog Ölçü Aletleri
Analog ölçü aletlerinin tanımından daha önce bahsetmiştik, şimdi bu ölçü aletlerinin
ortak özelliklerine ve yapılarına değinelim.
1.5.1. Analog Ölçü Aletlerinin Ortak Özellikleri
Analog ölçü aletlerinin çok çeşitli yapı ve çalışma prensibine sahip olanları
bulunmakla birlikte bunların hepsinde de ortak olan özellikler bulunmaktadır.
1.5.1.1. Çalıştırma (Saptırma) Kuvveti
Ölçü aleti devreye bağlandığında aletin ibresi bulunduğu yerden ileriye doğru sapar.
Sapmayı gerçekleştiren bu kuvvete çalıştırma kuvveti denir. Saptırma kuvvetini elektrik
akımı meydana getirir. Saptırma kuvveti, ölçü aletinin ibresini skala taksimatı üzerinde
hareket ettiren kuvvettir. Çalıştırma kuvveti, ölçü aletinin hareketli kısmında meydana gelen
sürtünme kuvvetini yenip ölçüm miktarına göre skalada gerekli sapmayı gerçekleştirecek
kadar olmalıdır. Bu yüzden ölçü aletinin hareketli mekanizmasındaki sürtünme kuvveti çok
az olmalıdır. Saptırma kuvveti, aletin hareketli kısmının ağırlığı ile doğru orantılıdır. Ölçü
aleti ne kadar küçük ise çalıştırma kuvvetini meydana getirecek akım miktarı o kadar azalır.
Bu sayede aletin ölçüm yaparken harcadığı enerji de o kadar küçülmüş olur.
------------------
DİRENÇ ÖLÇME
2.1. Direnç ve İletken
En basit ifade ile direnç elektrik akımına karşı gösterilen zorluk olarak ifade edilebilir.
Direnci teknik olarak tanımlayacak olursak: 1 mm2 kesitinde, 106,3 cm boyunda cıva
silindirin 0°C' deki direncine 1 ohm (Ω) denir. Bir elektrik devresine gerilim uygulandığında,
alıcıdan akım geçmektedir. Geçen akımı sınırlayan etken ise alıcının direncidir. Buradan şu
sonuca varabiliriz. Eğer iletkenin direnci fazla ise geçen akım miktarı az, iletkenin direnci az
ise geçen akım miktarı fazladır.
Direnç birimlerinin ast katları pek kullanılmamakta olup ohm ve üst katları
kullanılmaktadır. Bunlar: Ohm (Ω)< Kiloohm (kW) <megaohm (MW) <Gigaohm (GW)
Direncin Sıcaklıkla Değişimi
Tüm iletkenlerin dirençleri sıcaklık ile belirli bir miktar değişir. Bu değişim bazı
metallerde direncin artması yönünde olurken bazı iletkenlerde de direnç değerinin azalması
yönünde olur. Direncin, sıcaklık faktöründen dolayı değişmesi büyük akım değeri ile çalışan
devrelerde çok önemli değildir. Ancak özellikle elektronik devrelerde dikkate alınmalı ve
dirençlerin sıcaklıktan dolayı değerindeki değişmeye bağlı olarak akımda da belirli bir
miktar değişiklik olduğu unutulmamalıdır.
2.3. Direnç Değerinin Ölçülmesi
2.3.1. Ohmmetre ile Direnç Ölçümü
Direnç değerini ölçen ölçü aletlerine ohmmetre denir. Yalnız direnç ölçen
ohmmetreler bulunduğu gibi bu işlem, birden fazla büyüklüğü ölçebilen, bu yüzden daha
pratik kullanım imkanı sağlayan avometreler ile de yapılmaktadır. Ohmmetreler yapı olarak
akım ölçen, döner bobinli ölçü aletleridir. Bu ölçü aletlerinin skalası akım değil de direnç
(Ω) ölçecek şekilde taksimatlandırılmıştır. Ohmmetreler direnç ölçmenin yanında elektrik
elektronik devrelerinde açık ve kapalı devre kontrollerinde de sıkça kullanılmaktadır.
Ohmmetreler ölçüm yapmak için mutlaka kendine ait bir enerji kaynağına ihtiyaç duyarlar.
Bu gereksinim genellikle 9 V veya 1,5 V’ luk pillerin seri bağlanması ile giderilir.
Ohmmetre veya avometreler ile kesinlikle enerji altında direnç
ölçümü yapılmaz.
Ohmmetreler veya avometreler çalışan bir cihazda ölçüm yapılırken problarının
ikisinin de elle tutulmamasına dikkat edilmelidir. Bu direncin yanında vücut direncinin
ölçülmesine özellikle de büyük değerli dirençlerin ölçülmesinde, değerin yanlış
belirlenmesine neden olur.
Analog Ohmmetre ile Ölçme
Her şeyden önce analog ohmmetre ile ölçüme başlamadan önce sıfır ayarı
yapılmalıdır. Tüm ölçü aletlerinde olduğu gibi ohmmetreler ile ölçüm yapılırken analog
ohmmetrelerde büyüklüğün tespiti için: Kademe anahtarının bulunduğu konum ile
skaladan okunan değer çarpılarak ölçülen büyüklüğün değeri tespit edilir. Örneğin,
kademe anahtarı X100 kademesinde iken skalada okunan değer 100 ile çarpılarak ölçülen
büyüklüğün değeri bulunur. Bununla ilgili bazı örnekler Tablo 2.2’de verilmiştir.


Resim 2.1:Avometre ile direnç ölçümü
Kademe seçiminin doğru ve uygun yapılması ölçmedeki hata oranını azaltan en
önemli faktörlerden biridir. Ölçme için kademe anahtarının konumu belirlenirken direnç
değerine göre kademe tayin edildikten sonra ölçme yapılır. Sapma miktarı az ise kademe
küçültülür.

Dijital Ohmmetre ile Ölçme
Dijital ohmmetrelerle ölçüm sonucunu tayin etmek daha kolaydır. Ancak, dijital
ohmmetre veya avometreler ile direnç ölçümü yapılırken hatasız bir ölçüm yapabilmek için
dikkat edilmesi gereken noktalar bulunmaktadır. Günümüzde kademe anahtarı direnç ölçme
konumuna getirildikten sonra, kademe seçimi (200, 2K, 20K…2M) gerektirmeyen ölçü
aletleri bulunmaktadır. Ancak kademe seçimi gerektiren ohmmetre veya avometrelerde
doğru kademe seçimi yapmak önemlidir. Direnç ölçümü yapılırken uygun kademe seçimini
bir örnekle açıklayalım:


a) b) c)
Resim 2.2: Dijital avometrede doğru kademe seçimi
630 Ω’luk bir direnç için uygun kademeyi deneyerek tespit edelim. Burada dikkat
edilmesi gereken nokta direnç değerine en yakın ve kesinlikle direnç değerinden küçük
olmayan kademeyi seçmektir. Bu direnç ölçümü yapılırken uyulması gereken bir kuraldır.
630 Ω’luk direnç değeri ohmmetre veya avometrede ölçülürken seçilmesi gereken kademe
2K kademesidir. Eğer direnç ölçümü için seçilen kademe, direnç değeri için küçükse değer
ekranında 1 ifadesi (Resim 2.2.a), seçilen kademe çok büyükse 0 ifadesi okunacaktır (Resim
2.2.b). Değer ekranında 0 ifadesi gördüğünüzde kademe anahtarını küçültmeniz, 1 ifadesi
gördüğünüzde büyütmeniz gerektiğini unutmayın. Direnç ölçümünde, okunan değerde
hassasiyet arttırılmak isteniyorsa (0,190 KΩ yerine, 199 Ω gibi) kademe küçültülerek
bu hassasiyet arttırılabilir.

 

[d0stcan]

ENDÜKTANS ÖLÇME
3.1. Bobinin Endüktansı
Bobinler iletken tellerin yan yana veya üst üste sarılmasıyla elde edilen devre
elemanlarıdır. Bobinlerin, elektrik akımının değişimine karşı gösterdikleri tepkiye endüktans
denir. Endüktans, L harfi ile sembolize edilir ve birimi henry (H)'dir. Uygulamada daha çok
endüktans biriminin alt katları olan μH(Mikro Henri) ve mH (Mili Henri) kullanılır. 1 H=
103 mH=106 μH dir. Bir bobinin endüktif reaktansını (XL) bulabilmek için endüktans değeri
bilinmelidir.

Resim 3.1: Bobinler
Bobinler DC ile beslenen bir devrede çalışırken akıma sadece omik direnç gösterirler.
Yani, bobinin yapıldığı metalin akıma karşı gösterdiği zorluk söz konusudur. AC ile
beslenen bir devrede ise bobinin akıma gösterdiği direnç artar. Artışın sebebi bobin etrafında
oluşan değişken manyetik alanın akıma karşı ilave bir karşı koyma (direnç) etkisi
oluşturmasıdır. AC sinyalin frekansı yükseldikçe oluşan manyetik alanın değişim hızı da
artacağından bobinin akıma gösterdiği direnç de yükselir. Bu nedenle bobinler, dirençleri
frekansla birlikte yükselen eleman olarak nitelendirilebilir. Bobinlerin sarıldığı kısma karkas,
mandren ya da makara; iletkenin karkas üzerinde bir tur yapmasına ise sipir, tur ya da sarım
adı verilir. Bobinlerde çoğunlukla dış yüzeyi izoleli (vernikli) bakır tel kullanılır.
Endüktans Değerinin Ölçülmesi
Endüktans değeri de aynen direnç değerinde olduğu gibi kesinlikle enerji altında
olmadan Lcrmetre veya endüktans ölçme özelliğine sahip avometreler ile yapılabilmektedir.
Endüktans ölçerken aynen direnç ölçümündeki teknikler uygulanmaktadır. Lcrmetre
olmadığı durumda endüktans ölçme özelliğine sahip avometre ile aynen Lcrmetre de olduğu
gibi ölçüm yapılabilir. Yalnız burada dikkat edilmesi gereken husus, bu özelliğe sahip
avometrelerde endüktansı ölçülecek bobin, problara değil Lx olarak gösterilen bağlantı
noktasına bağlanmalıdır (Resim 3.2).

Resim 3.2: Avometre ve Lcrmetre ile endüktans ölçme
3.3.1. Lcrmetre ile Endüktans Değerinin Ölçülmesi
Lcrmetreler ile endüktans ölçülürken ölçülecek endüktans değerine uygun kademe
seçilir, eğer endüktans değeri için seçilen kademe küçük ise değer ekranında “1”, kademe
büyük ise “0” değeri görülür. Bu durumlarda seçilen kademe büyütülerek ya da küçültülerek
ölçüm tamamlanır.
Lcrmetre ile bobinin endüktansını (L) ölçtüğünüzü, endüktansında
alternatif akımın değişimine karşı gösterilen zorluk olduğunu unutmayın.
------------------
KAPASİTE ÖLÇME
4.1. Kondansatör Kapasitesi
İki iletken levha arasına bir yalıtkan malzeme konularak yapılan elektronik devre
elamanlarına kondansatör denir. Kondansatörler elektrik enerjisini depo etmek için
kullanılır ve her kondansatörün depo ettiği enerji miktarı farklılık gösterir. Kondansatörlerin
depo edecekleri enerji miktarını kapasitesi belirler. Tanım olarak, kondansatörün elektrik
enerjisini depo edebilme özelliğine kapasite denir. Kapasite “C” harfi ile ifade edilir ve
birimine Farad(F) denir. Uygulamada farad büyük bir değer olduğundan daha çok ast katları
kullanılır. Bunlar, pikofarad (pF), nanofarad (nF), mikrofarad (mF), milifarad (mF)
şeklindedir.
1 F = 103 mF =106 μF = 109 nF = 1012 pF
şeklinde kademelendirilir.
4.2. Kapasiteyi Etkileyen Faktörler
Kondansatörlerde kapasiteyi etkileyen, faktörler yapısı ile ilgili özellikleridir. Bunlar:
Ø Kondansatör plakalarının yüzey alanına
Ø Plakalar arası mesafeye
Ø Araya konan yalıtkan malzemenin cinsine bağlıdır.
Kondansatör kapasitesi (sığası), plakaların yüzey alanı ve plakalar arasındaki
mesafeyle ilişkilidir. Ayrıca plakalar arasındaki yalıtkan maddenin yalıtkanlık özelliği de
kondansatörün sığasını etkiler. Şekil 4.1’de kondansatör yüzeyinin ve plakalar arası
mesafenin kapasiteye etkisi gösterilmiştir.


Şekil 4.1’de görüldüğü gibi levhaların yüzeyi büyüdüğünde kapasite artar. Levhalar
arasındaki boşluk artarsa kapasite azalır. Son olarak levhalar arasındaki yalıtkan maddenin
dielektrik kat sayısı ile kapasite doğru orantılıdır. Kondansatörlerde kapasite arttıkça
kondansatörün fiziksel boyutları da artar.
4.3. Kapasitesinin Ölçülmesi
Kondansatör kapasitesi değişik ölçü aletleri ve teknikler ile ölçülebilir. Bunlardan en
pratik olan yöntem Lcrmetre ya da kapasite ölçümü yapabilen avometre kullanmaktır. Ayrıca
sadece kapasite ölçümü yapan kapasite metrelerde bulunmaktadır (Resim 4.1.b). Bu ölçü
aletlerin hepsinde de kademe seçimi ve ölçme tekniği aynı olup direnç ve endüktans
ölçümünde olduğu gibi uygun kademe seçimi yapılır. Kondansatör uçları Lcrmetrede
problarına ya da ölçüm noktasına, avometrelerde yalnız ölçüm noktasına bağlandıktan sonra
değer ekranından sonuç okunur.
4.3.1. LCR Metre ile Kapasite Ölçümü
Lcrmetrelerde kapasite ölçümü, endüktans ölçümünden farklı değildir. Kapasite
ölçümü yapılırken burada da ölçülecek değere uygun kademeyi seçmek ve ölçümü bundan
sonra başlatmak hızlı ve doğru bir ölçüm yapılmasını sağlayacaktır. Kademe seçiminden
sonra ölçüm yapıldığında değer ekranında kapasite değeri yerine “1” ifadesi görmeniz aynen
direnç ve endüktans ölçümünde olduğu gibi küçük bir kademe, “0” ifadesinin görülmesi
büyük bir kademe seçildiğini gösterir. Aynı zamanda okunan değerde hassasiyet arttırılmak
isteniyorsa (100 μf yerine, 99.2 μf gibi) kademe küçültülerek bu hassasiyet arttırılabilir


Resim 4.1: Avometre ve Lcrmetre ile kapasite ölçümü

 

[d0stcan]

AKIM ÖLÇME
5.1. Elektrik Akımı ve Tanımı
Birim zamanda, bir yönde meydana gelen elektron hareketine elektrik akımı denir.
Elektrik akımı, iletkenlere uygulanan potansiyel farkın iletken atomunun son yörüngesindeki
elektronları kendi yörüngesinden koparıp bir yönde ötelemesi ile meydana gelir. Elektrik
akımı “I” harfi ile gösterilir. Akım şiddeti ampermetre ile ölçülür.

Ampermetre Yapısı ve Çeşitleri
Elektrik akım şiddetini ölçmede kullanılan ölçü aletlerine ampermetre denir.
Ampermetrelerin elektrik devrelerindeki sembolü, daire içinde “A” ile ifade edilir.
Ampermetreler devreye seri bağlanır, çünkü alıcı veya alıcılardan geçecek akımın
ölçülebilmesi için akımın tamamının ampermetreden geçmesi gerekmektedir. Ampermetreler
devreye seri bağlandıklarından, ölçüm yaptıkları devrelerde bir yük gibi akımı sınırlandırıcı
etki yapmamaları gerekmektedir. Bu yüzden ampermetrelerin iç dirençleri çok küçüktür (0-1
Ω) ve yanlışlıkla paralel bağlanmaları durumunda üzerinden çok büyük akım geçeceğinden
kısa sürede kullanılmaz hale gelebilirler.

Dijital pano tipi ampermetre



b-Analog ampermetre

c- Pens ampermetre

Akım şiddetini ölçen bu aletler dijital, analog ve pens ampermetreler olarak çeşitlere
sahiptir. Ampermetreler ölçülecek değere göre mA seviyesinden kA seviyesine kadar ölçme
alanına sahip olarak imal edilmektedirler. Ölçülecek akımın DC veya AC olmasına göre, DC
ampermetresi veya AC ampermetresi kullanılmalıdır.
5.4. Ampermetreyi Devreye Bağlama ve Akım Ölçme
Akım ölçme işlemi yapılmadan önceki en önemli nokta ölçüm yapılacak akıma uygun
ampermetre seçmektir. Ampermetre seçimi yapılırken aşağıda belirtilen hususlara kesinlikle
dikkat edilmelidir:
Ampermetreler devreye seri bağlanır.
Ø Akım çeşidine uygun(AC-DC) ampermetre seçilmelidir.
Ø Ampermetrenin ölçme sınırı, ölçülecek akım değerinden mutlaka büyük olmalıdır.
Ø Alternatif akım ölçmelerinde ampermetreye bağlanan giriş ve çıkış uçları farklılık
göstermezken doğru akımda “+” ve “–“ uçlar doğru bağlanmalıdır. Aksi takdirde
analog ölçü aletlerinde ibre ters sapar dijital ölçü aletlerinde değer önünde negatif
ifadesi görünür.
Ø Ölçülecek akım değerine uygun hassasiyete sahip ampermetre seçilmelidir. μA
seviyesindeki akım, amper seviyesinde ölçüm yapan bir ampermetre ile
ölçülemez.
Ø Ampermetre ölçüm yapılacak noktaya, alıcının veya devrenin çektiği akımın
tamamı üzerinden geçecek şekilde, yani seri bağlanmalıdır.
Enerji altında hiçbir şekilde ampermetre bağlantısı yapılmamalı ve mevcut bağlantıya
müdahale edilmemelidir.

akım trafosu Kullanarak Akım Ölçme
Endüstride birçok tesiste AC elektrik enerjisi kullanılır. Bu tesislerin koruma ve
kontrol devrelerinde ölçü aletleri ve röleleri vardır. Bu durum yüksek gerilim ve büyük
akımların ölçülmesini zorunlu kılmaktadır, bu işlemin direkt olarak yapılması çok zor ve
tehlikelidir. Çünkü ölçü aletlerinin yüksek gerilime ve büyük akım değerlerine dayanacak
şekilde yapılması mümkün değildir. Bu gibi devrelerde belirli standartlarda yapılmış, ucuz
ve küçük yapılı ölçü aletleri ve kontrol cihazlarının yüksek gerilim ve büyük akımlı hatlara
bağlanmasını sağlayan transformatörler kullanılır. Bu transformatörlere ölçü
transformatörleri denir. Ölçü transformatörlerinin sekonder uçlarına ampermetre,
voltmetre, wattmetre, sayaç ve koruma röleleri bağlanır. Ölçü transformatörleri iki kısma
ayrılır:
Ø Akım transformatörleri
Ø Gerilim transformatörleri
Gerilim transformatörleri çok yüksek gerilimlerin ölçülmesinde kullanıldığından
burada değinilmeyecektir.
5.5.1. Akım Transformatörleri
Büyük değerli akımların ölçülmesinde akım transformatörleri kullanılır. Akım
transformatörlerinin primer sargısından ölçülecek akım sekonder sargısından ise ölçü aleti
akımı geçer. Örneğin, 100/5 dönüştürme oranına sahip bir transformatörün primer
sargısından 100 A akım geçerken sekonder sargısından ve sekonder sargısına bağlı ölçü
aletinden 5 A akım geçer. Dijital ampermetrelerde 5 A’lik sekonder akımı ölçü aletinden
geçtiğinde, ölçü aletine girilen akım transformatörü oranı 100/5 olarak ayarlanmış ise ölçü
aleti gösterge ekranında 100 A akım değeri gösterir. Burada akım transformatörünün görevi
büyük değerli akımı ölçü aletini tehlikeye sokmayacak değere düşürerek güvenli ölçme
sağlamaktır. Akım transformatörlerinin primer uçları K-L, sekonder uçları k-l olarak
gösterilir. Akım transformatörleri, hassasiyet sınıfı ve dönüştürme oranlarına göre seçilerek
kullanılır. Akım transformatörlerinde sekonder sargı uçları açık bırakılmamalıdır. Bu durum
akım trafosunun yanarak kullanılmaz hale gelmesine neden olabilir. 1000 A kadar akım
transformatörleri aşağıda verilmiştir:
10-15-20-30-50-75-100-150-200-300-400-600-800-1000 / 5 şeklindedir.
Resim 5.2:

Resim 5.2: Akım transformatörleri
Akım transformatörünün primeri, akım değeri ölçülecek enerji hattına; sekonder uçları
da ölçü aleti uçlarına bağlanmalıdır. Ayrıca sekonder sargı uçlarından birinin mutlaka
topraklaması gerekir.
5.6. Pens Ampermetreler
Pens ampermetreler dijital ve analog olmak üzere çeşitli tipte, değişik özelliklere sahip
olacak şekilde üretilmektedir. Pens ampermetreler, akım ölçme işlemini daha pratik hale
getirmek için ampermetre ve akım trafosu aynı gövde içerisinde birleştirilerek oluşturulmuş
ölçü aletleridir. Aletin gövdesinden dışarı doğru açılan demir nüvesi, pens gibi açılıp
kapanacak şekilde yapılmıştır. Böylece akımı ölçülecek iletken kesilmeden pens içerisine
alınır. Pens içerisindeki iletken tek sipirlik primer sargı görevi görerek etrafında oluşan
manyetik alan pens şeklindeki nüveden geçerek alet içerisindeki sekonder sargıda bir gerilim
meydana getirir ve akım değeri bu şekilde tespit edilir. Pens ampermetrelerde pens içerisine
yalnız akımı ölçülecek iletken alınmalıdır. Pens içerisinde birden fazla iletken alınırsa
ölçülen akım değeri şu şekilde yorumlanmalıdır. İletkenlerden aynı yönde akım geçiyor ise
ölçülen değer bu akımların toplamına, zıt yönlü akım geçiyor ise farkına eşittir.
------------------
GERİLİM ÖLÇME
6.1. Gerilimin Tanımı
Bir elektrik devresinde akımın geçişini sağlayan etki olup iki nokta arasındaki
potansiyel fark olarak ifade edilir. (V) harfi ile gösterilir. Gerilim birimi volttur.
6.2. Voltmetrenin Yapısı ve Tanımı
Elektrik devrelerinde gerilim ölçmeye yarayan ölçü aletlerine voltmetre denir.
Voltmetreler devreye paralel bağlanır ve “V” harfi ile gösterilirler. Voltmetreler devreye
paralel olarak bağlandıklarından kaynağın veya devrenin gerilimini düşürecek kadar akım
çekmemelidirler. Bu da voltmetrelerin iç direncinin yüksek olmasını gerektirir. Elektrik
devrelerinde voltmetrenin yanlışlıkla seri bağlanması durumunda iç direnci çok fazla
olduğundan kaynak geriliminin büyük bir kısmı voltmetre üzerinde düşeceğinden alıcı
düzgün olarak çalışmaz. Eğer alıcı yüksek akımlı ise bu durumda voltmetre seri bağlanacak
olursa yanarak kullanılmaz hale gelebilir.

a-Dijital pano tipi voltmetre b-Analog voltmetre
Voltmetreyi Devreye Bağlamak ve Gerilim Ölçmek
Gerilim ölçme işleminde en önemli noktalardan biri yapılacak gerilim ölçümüne
uygun voltmetre seçmektir. bu seçimim doğru yapılması, ölçümün doğruluğu, ölçüm yapan
kişinin ve ölçü aletinin güvenliği için önemlidir. Voltmetre seçimi yapılırken aşağıda
belirtilen hususlara kesinlikle dikkat edilmelidir:
Voltmetreler devreye paralel bağlanır.
Ø Gerilim çeşidine uygun(AC-DC) voltmetre seçilmelidir.
Ø Gerilimin ölçme sınırı ölçülecek gerilimin değerinden mutlaka büyük olmalıdır.
Ø Alternatif gerilim ölçmelerinde voltmetreye bağlanan giriş ve çıkış uçları
farklılık göstermezken doğru akımda “+” ve “–“ uçlar doğru bağlanmalıdır.
Aksi takdirde analog ölçü aletlerinde ibre ters sapar, dijital ölçü aletlerinde
gerilim değeri önünde (─) ifadesi görünür.
Ø Ölçülecek gerilim değerine uygun hassasiyet ve yapıya sahip voltmetre
seçilmelidir. 10 mV’luk gerilim, kV seviyesinde ölçüm yapan voltmetre ile
ölçülemez.
Ø Voltmetre gerilimi ölçülecek kaynak veya alıcının uçlarına bağlanmalıdır.
Ø Enerji altında, sabit voltmetrelerin bağlantısı yapılmamalı ve yapılmış
bağlantıya müdahale edilmemelidir. Ancak taşınabilir ve problar vasıtası ile
ölçüm yapılabilecek voltmetreler ile gerekli önlemler alındıktan sonra ölçüm
yapılabilir.

 

[d0stcan]

AVOMETRELER
7.1. Ölçme İlkesi ve Kullanma Tekniği
Akım, gerilim ve direnç değerini ölçen aletlere avometre denir. Avometrelerin analog
ve dijital tipleri mevcut olup analog olanları yapı olarak döner bobinli ölçü aletleridir.
Avometre ile direnç değeri ölçülmeden önce sıfır ayarı yapılmalı ve daha sonra ölçüme
geçilmelidir. Dijital avometrelerin özellikle son zamanda çıkan modelleri akım, gerilim,
direnç yanında kapasite, endüktans, frekans, sıcaklık değerlerini ölçmek ile birlikte
transistörlerin uç tespitlerini de yapabilmektedir. Avometrelerin genellikle 2, 3, 4 prob
bağlantı soketi bulunmaktadır. Soket sayısı arttıkça aletin özellikleri de artmaktadır. Ölçme
sırasında kolaylık sağlaması için siyah prob COM soketine, kırmızı prob ise ölçüm çeşidine
göre uygun sokete bağlanır.

Resim 7.1: Analog ve dijital avometreler
Avometre ile ölçüm yapılırken aşağıda belirtilen noktalara dikkat etmek gerekir:
Ø Ölçülecek büyüklüğün cinsine göre AC veya DC seçimi yapılmalıdır.
Ø Ölçülecek büyüklük avometrenin ölçme sınırından büyük olmamalıdır.
Ø Kademe anahtarı en doğru ölçme için ölçülecek büyüklüğe en yakın, ama küçük
olmayan kademeye getirilmelidir.
Ø Ölçülecek büyüklüğün değeri net olarak bilinmiyorsa kademe anahtarı en büyük
değere getirilmelidir.
Ø Avometre, ölçülecek büyüklüğün gerektirdiği bağlantı şekline göre
bağlanmalıdır.
Ø DC ölçmelerinde ibre ters sapar ise uçlar ters çevrilmelidir.
Ø Ölçü aletinin ibresi çok az sapıyor veya değer ekranında “0” ibaresi varsa
kademe küçültülür.
Ø Değer ekranında “1” ibaresi varsa kademe büyültülmelidir.
Ø Ölçmede kolaylık sağlamak için kırmızı prob ölçme için uygun sokete, siyah
prob ise COM (ortak) soketine bağlanmalıdır.
Ø Yüksek değerli akım ölçümü yapılırken (10-20 A) siyah prob COM soketine,
kırmızı prob yüksek akım soketine bağlanır.
7.2. Analog Avometre ile Ölçüm Yapmak
Analog veya dijital avometre ile ölçüm yapmak birbirinden farklı teknikler
gerektirmez. Aradaki fark yalnızca kademe seçimi ve analog avometrelerde skalanın tek
olmasından kaynaklanan okuma zorluğudur. Şekil 7.1.b’de görüldüğü gibi tek skalada birden
fazla taksimatlandırma yapılmış, her taksimatın yanına hangi büyüklüğün ölçülmesinde
kullanılacağı belirtilmiştir. Ölçülecek büyüklük uygun kademe seçildikten sonra yalnız ait
olduğu skala taksimatından okunmalıdır (Ω,V,A gibi). Ayrıca aşağıdaki şekilde görüldü gibi,
skala taksimatının bölümlendirilmesinde aynı noktada alt alta birden fazla değer yazılmıştır.
Bu değerler ölçülecek büyüklüğün kademesi değiştikçe, o kademe için skala taksimatındaki
noktanın yeni değeridir. Özetle skaladaki bir nokta gerilim ölçerken kademenin biri için 250
volta, aynı nokta daha küçük bir kademe için 50 volta karşılık gelir. Bu durum ölçülen
büyüklüğün kademeye göre hangi taksimattan ve hangi değer ile ölçüleceğinin doğru tespit
edilmesini gerektirir.
a-Prob bağlantısı
Analog ölçü aletlerinde seçilen kademe ile okunan değer arasında sonuca ulaşmak için
işlem yapmak gerekebilir. AC 1000 V kademesinde alternatif gerilim ölçülecek bir
62
avometrede ibre 4 rakamının üzerinde durmuş ise ölçülen büyüklüğün değeri skalanın en son
değeri 10 yerine 1000 V kabul edildiğinde 4 değerinin de 400 V olması gerektiği orantı ile
hesaplanarak bulunur. Direnç ölçümü yapılırken ise X100 kademe seçiminde ibre Ω
skalasında 10 rakamını gösteriyorsa sonuç 10X100 = 1000 Ω = 1KΩ şeklinde tespit edilir.
Dijital Avometre ile Ölçüm Yapmak

Resim 7.3: a-Dijital avometre b-Tekli kademeye sahip avometre
Dijital avometreler ile ölçüm yapmak daha kolaydır. Ancak bazı değerlerin
ölçülmesinde analog avometrelerdeki kadar hassas ölçüm yapılamaz. Dijital avometreler ile
ölçüm yapılırken değer ekranında görünen değer, ölçülen değerin kendisidir; ayrıca
hesaplama işlemi yapılmasını gerektirmez. Dijital avometrelerde direnç, endüktans ve
kapasite ölçümü aynen Lcrmetreler de olduğu gibi yapılır. Akım ve gerilim ölçerken, ACDC
seçimi kademe anahtarı ile uygun kademe seçimi yapılırken bazı avometrelerde ayrı bir
komütatör anahtar aracılığı ile yapılmaktadır (Resim 7.3.a). Ölçüm yapılırken bu seçim
unutulmamalıdır. Dijital avometrelerin bazılarında ölçülecek A, Ω, V kısımları tek
63
kademelidir. Bu avometrelerde yanız ölçüm yapılacak kademenin seçilmesi yeterlidir
------------------
FREKANS ÖLÇME
8.1. Frekansın Tanımı
Frekans, yönü ve şiddeti değişen alternatif akım için geçerli bir terimdir. Doğru
akımda yön ve şiddette bir değişme olmadığı için frekansta sıfırdır. Burada alternatif akımın
yapısını inceleyerek frekans tanımına geçelim.
Ø Saykıl: Alternatif akım veya gerilim sıfırdan başlar, maksimum değerini alır ve
sıfıra döner, ters yönde de aynı işlem gerçekleşerek tekrar başlangıç noktası
sıfıra döner. Akım veya gerilimin her iki yöndeki bütün değerleri almasına
saykıl denir.
Ø Alternans: Her bir yarım saykıla alternans denir. Gerilim veya akımın aldığı
değerler bulundukları bölgelere göre pozitif ve negatif olarak adlandırılır.
Ø Peryot: Bir saykılın tamamlanması için geçen zamana peryot denir. “T” harfi
ile gösterilir. Bu tanımlar şekil 8.1’deki sinüsoydal eğri üzerinde gösterilmiştir.
Şekil 8.1: Sinüsoidal eğri üzerinde, değerlerin gösterilmesi
Ø Frekans: Bir saniyede oluşan saykıl sayısına frekans denir. “f” harfi ile
gösterilir. Frekansın birimi hertz’dir. AC ‘nın frekansı, gerilimi üreten
alternatörün devir sayısı ve kutup sayısına bağlıdır. Dünyada genelde ülkelerin
Şebeke frekansları 50 veya 60 Hz olup ülkemizdeki frekans değeri 50 Hz’dir. 50
hz lık frekans, 1 saniyede 50 saykılın oluşması anlamına gelir (Şekil 8.2).
Frekans Metrenin Yapısı ve Çeşitleri
Elektrik devrelerinde frekans, frekansmetreler ile ölçülür. Frekansmetreler devreye
paralel bağlanır ve frekansmetrenin gösterdiği değer bir saniyedeki saykıl sayısıdır.
Frekansmetreler yapı olarak analog, dijital ve dilli olmak üzere sınıflara ayrılır. Analog ve
dijital frekansmetrelerin yapısı diğer ölçü aletleri ile aynı olup dilli frekansmetrelerde skala
ve değer ekranı yerine belirli frekans değerlerini temsil eden metal çubukların titreşimi ile
frekans değeri tespit edilir. Resim 8.1’de çeşitli frekansmetreler görülmektedir.

Frekansmetreler

 

[d0stcan]

İŞ VE GÜÇ ÖLÇME
9.1. Güç Ölçme
Elektrik enerjisi ile çalışan alıcıya elektrik enerjisi uygulandığında ısı, ışık, hareket vb.
şekilde iş elde edilir. Elektrik enerjisi bir iş yaptırdığına göre bir güce sahiptir. Buradan da
görüldüğü gibi birim zamanda yapılan işe güç denir. Gücün birimi watt’tır. Bu güç devreye
uygulanan gerilim ve çekilen akımla doğru orantılıdır.

Ampermetre ve Voltmetre Yardımı ile Güç Ölçmek
P = V x I formülünde görüldüğü gibi elektrik devrelerinde akım ve gerilimin çarpımı
elektriksel gücü verir. Burada elektrik devresinin çektiği gücün bulunabilmesi için akım ve
gerilim değerlerinin ölçülmesi gereklidir. Ancak, alternatif akımda omik dirençlerin çektiği
güç aktif, bobin ve kondansatörlerin çektiği güç reaktiftir. (Bu konu ileriki modüllerde
detaylı olarak işlenecektir). Bu yüzden P= V x I formülü ile gücün hesaplanması, yalnız DC
devrelerde ve omik dirençli AC devrelerinde mümkündür.


Ampermetre voltmetre ile güç ölçme
9.1.2. Wattmetrelerin Yapısı ve Çeşitleri
Doğrudan doğruya güç ölçen aletlere wattmetre denir. Wattmetrelerin dijital ve
analog tipleri bulunmakta olup seviye olarak genelde W ve KW seviyelerinde
sınıflandırılırlar. Wattmetreler ile doğru ve alternatif akımda güç ölçülebilir. Ancak AC ve
DC wattmetre seçimine, AC ve DC’de güç ölçebilen wattmetre de ise AC-DC kademe
seçimine dikkat edilmelidir. Güç akım ve gerilimin çarpımına eşit olduğundan wattmetreye
alıcının akım ve gerilim değerleri aynı anda girilmelidir. Bu gereksinim wattmetrenin akım
bobini güç ölçümü yapılacak devreye seri, gerilim bobini paralel olacak şekilde bağlanarak
karşılanır. Wattmetrelerde küçük güç ölçülecekse akım bobininin sonra, büyük güç ölçülecek
ise akım bobininin önce bağlanması ölçme hatasını azaltacaktır.

İş Ölçmek
Elektrik enerjisinin zaman içerisinde kullanımı işi oluşturur. W = P.t formülü ile iş
hesaplanır. Elektriksel işi ölçen aletlere elektrik sayaçları denir. Elektrik sayaçları abonenin
harcadıkları elektrik enerjisini kilowatt saat (KWh) olarak ölçer.

Sayaçların Yapısı ve Çeşitleri
Elektrik sayaçları, harcanan elektrik enerjisini KWh cinsinden ölçen, bir ve üç fazlı
alternatif akım devrelerinde kullanılan indüksiyon tipi ve elektronik tip olarak üretilen ölçü
aletleridir. Günümüzde elektronik elektrik sayaçları olarak isimlendirilen elektrik sayaçları,
günün farklı saatlerinde ve hafta sonları farklı ücretlendirme yapabildiklerinden kullanımı
zorunlu koşulmuştur. Analog sayaçlarda akım ve gerilim bobini mevcut olup sayaca bağlı
devreden akım geçtiğinde oluşan manyetik alan sayaç içerisindeki alüminyum diskin
dönmesini sağlar. Diskteki hareket bağlı olduğu bir numaratöre aktarılır, böylece harcanan
elektrik enerjisi miktarı numaratör ile ifade edilir. Elektronik sayaçlarda ölçülen iş dijital bir
ekrandan okunur. Bu sayaçlarda ölçülen değer, tarih, gerçek zaman saati dönüşümlü olarak
dijital ekranda ifade edilir. Elektronik sayaçlar farklı tarifeler üzerinden ücretlendirme
yapmanın yanında optik port vasıtası ile okuma kolaylığı saylamaktadır. Kalibrasyona
analog sayaçlara göre daha az ihtiyaç göstermektedir.

 

[d0stcan]

OSİLASKOP
10.1. Osilaskobun Tanıtılması
Elektriksel büyüklükleri ölçen aletleri, ölçtükleri büyüklükleri sayısal veya analog
olarak ifade ederler. Osilaskoplar ise ölçtüğü büyüklüğün dalga şeklini göstererek
maksimum değerini ölçer. Örneğin, bir voltmetre ile ölçülen 12 V AC gerilim osilaskop ile
ölçüldüğünde yaklaşık 16,97 V gibi bir değer okunur. Bu değerlerin farklı olmasının sebebi
ölçü aletlerinin AC’de etkin değeri, osiloskobun ise AC’nin maksimum değerini ölçmesidir.
Osilaskoplar, diğer ölçü aletlerine göre daha pahalı olmalarına karşılık bir sistemdeki
arızanın tespiti osilaskoplar ile daha kolaydır. Çünkü televizyon veya daha karmaşık
sistemlerin belirli nokta ve katlardaki çıkışları sabittir ve bu çıkışlar sisteme ait kataloglarda
nokta nokta belirtilir. Osilaskop ile yapılan ölçümlerde katalogdan farklı çıkış veren katta
arıza var demektir





Osilaskop ile Aşağıdaki Değerler Ölçülebilir
Ø AC ve DC gerilim değerleri
Ø Değişen elektriksel büyüklüklerin dalga şekilleri
Ø Devreden geçen akım
Ø Faz farkı
Ø Frekans
Ø Diyot, transistör gibi yarı iletken elemanların karakteristikleri
Ø Kondansatörün şarj ve deşarj eğrileri
Test sinyali osiloskopun test sinyalinden alınır. Genellikle 1 KHz frekanslı ve 0,2-2 V
gerilime sahip bir osilatör sinyalidir. Kondansatör, direnç, diyot ve transistör gibi elektronik
elemanların sağlamlık kontrolünde kullanılacağı gibi harici sinyal jeneratörünün olmadığı
durumlarda bu sinyal kullanılabilir.
Osilaskop ile doğru ve güvenli ölçüm yapabilmek için komütatör, anahtar ve prob
bağlantı şekillerinin tam olarak bilinmesi gereklidir.
10.3. Osilaskop ile Ölçüm Yapmak
Osilaskop ile ölçüm yapmaya geçmeden önce, osiloskopu ölçmeye hazırlamak
gerekir. Bunun için:
Ø Osilaskop besleme kablosu uygun gerilime bağlanır.
Ø POWER on/off düğmesine basılarak osilaskop açılır.
Ø INTEN düğmesi ile ekrandaki işaretin parlaklığı ayarlanır.
Ø FOCUS düğmesi ile ekrandaki işaretin netliği ayarlanır.
Ø Eğer ekrandaki işaret sağa veya sola kaymışsa X-POS düğmesi ile işaret ekranı
ortalayacak şekilde ayarlanır.
Ø Eğer ekrandaki işaret aşağı veya yukarı kaymış ise Y-POS düğmesi ile işaret
akranı ortalayacak şekilde ayarlanır.
Bu ayarlar yapıldıktan sonra ölçümlere geçilmelidir.

 

[d0stcan]

Daha detaylı bilgi için ekteki sunum dosyasına bakabilirsin

 

[meterman]

Türkiye'de yaygın olarak bulabileceğiniz bazı Ölçü aleti markaları şu şekildedir.

FLUKE:​

Ölçü aleti sektöründe en eski markalardan biridir. FLUKE aslında PHILIPS firmasının kendi bünyesi için ölçü aleti üretiyordu. Daha Sonra bu tasarımları yapan john FLUKE bu isimle ölçü aleti üretmeye başladı.
Bu markanın ürünleri çeşitli ülkelerde üretiliyor. ( Multimetre grubu Çin’ de, pens ampermetre grubu Taiwan’ da üretilmektedir ) Profesyonel bir markadır ancak fiyatları oldukça yüksektir. Eskiden alternatifi yokken şimdilerde gelişen teknolojiyle alternatifi bulunabilir.

MASTECH:​

Çin’in en eski ölçü aleti firmalarından biridir. Çok sayıda kopyası bile bulunmaktadır. Çok ucuz ürünleri olduğu gibi, kaliteli aletleride vardır ama hiçbir zaman 1. Kalite bir ürünü olmamıştır. MY64, MY68, M266 en bilinen modelleridir.

PROTEK:​

Firmanın eski adı HOUNG-CHANG’ dır . Kore menşeili bir firma iken maliyetleri düşürmek için olsa gere artık Çin’ de üretilmeye başlanmıştır. Oldukça kaliteli ürünleri vardır ancak ürün yelpazesi çok geniş değildir. Fiyatları kalitesine göre oldukça uygundur. Osiloskop üretimide yapmaktadır. En bilinen modelleri PROTEK 506, PROTEK 608, HC 5050, PROTEK 3502C’dir. ( kişisel görüşüm, eski kalitesinde değildir )

UNI-T:​

Yeni bir firmadır. Ancak test cihazları alanında çok hızlı gelişmiştir ve fiyat/ kalite oranı mükemmeldir. Ürün yelpazesi çok geniştir. Ülkemizdeki anlaşmalı ithalatçısı tektir. Ancak çok satılan bir marka olduğundan dolayı garantisiz şekildede ithal edilmektedir. Satın alırken mutlaka garanti isteyiniz. Büyük markalara özel üretim yapmaktadır.

CEM:​

UNI-T gibi son birkaç yılda hızla gelişen bir firmadır. Çok kaliteli ürünleri çok ucuza mal etmektedir. Avrupa malı sanılan birçok markaya üretim yapmaktadır. Kendi adıyla sattığı ürünlerin üzerindeki marka değiştirilip üzerine başka bir isim yazıldığında 4-5 kat daha pahalıya satılmaktadır.Bu markanında Türkiye’ deki ithalatçısı tektir. Ancak garantisiz şekilde ithal edilen modelleride vardır. Fiyatları kalitesine göre çok uygundur.

TT T-ECHNI-C:​

Türkiye’de çok sık rastlayabileceğiniz bir markadır. Ürün yelpazesi çok geniştir. Fiyatları her bütçeye uygundur. Aslında birden çok markayı kapsamaktadır ama hepsi için bir marka oluşturulmuştur. ( Bu markaları burada saymayı uygun görmedim.)

KYORITSU:​

Japon menşeilidir. Çok kaliteli ürünleri olduğu gibi bazı modelleri pek tercih edilmemektedir.( Kişisel görüşüm: Yüksek fiyatlı analizör gibi ürünleri güzel ancak multimetre ve pensampermetre için fiyatları yüksek.)

CHAUVIN-ARNOUX:​

Fransız menşeili olduğu belirtilir ancak ürünlerin çoğu fason olarak Çin, Taiwan gibi ülkelerde başka firmalara yaptırılmaktadır. Ürün yelpazesi çok geniştir.. Fiyatları alternatiflerine göre epey yüksektir. ( kişisel görüşüm: bütün modeller için değil ama birçoğu için aynı ürünü 1/4 fiyatına alabilirsiniz)

RIGOL:​

Çok kaliteli ürünleri vardır. Osiloskop, masa tipi multimetre, sinyal jeneratörleri gibi gelişmiş ürünlerin üretimini yapar, Çin menşeili bir firmadır ama kalitesini kanıtlamıştır. Ünlü firmalara fason olarak üretim yaptığı bilinmektedir. Bu markanında Türkiye’ deki ithalatçısı tektir. Ancak garantisiz şekilde ithal edilen modelleride vardır.

Şimdi kişisel tavsiyelerime geleyim.

Ölçü aleti alırken mutlaka bu işi uzun zamandır bu işi yapan bir firmayla çalışın.
Satıcıdan ürünü detaylı bir şekilde size anlatmasını isteyin. Çünkü ülkemizde hiç anlamadığı halde bu işi yapan yüzlerce firma var.
Garanti isteyin ama bu mutlaka belgeyle veya faturayla olsun.
En önemlisi firmanın sadece bu işi yapıp yapmadığına bakın. Eğer Ölçü aleti ve test cihazları dışında çok fazla ürün satıyorsa, emin olun o firma bu işte iyi değildir.
Cihazın kalibrasyon tutup tutmadığını mutlaka sorun. Sorun olması halinde garanti istediğinizi belirtin.
Sigorta, yedek prop gibi aksesuarların fiyatını baştan sorun. Kötü sürprizlerle karşılaşmayın.

 

[^LeNs]

tşk ederim arkadaşım verdiğin bilgiler ilaç gibi geldi

eğer elinde fluke 115 modeli için detaylı bir kullanım dökümanı varsa yayınlarsan sevinirim

 

[engbkr]

Arkadaşlar merhaba.Pillerin ve bataryaların sığaları hakkında bir araştırma yaptım.Örneğin elimde 2700mah luk GP'nin pillerinden var.Fakat ben bunun gerçekten 2700mAh değerinde olduğunu nasıl bir ölçü aletiyle ölçebilirim.Profesyonel bir ölçüm olsun istiyorum saate bağlamak falan şeklinde değil.Bilgisi olan varsa paylaşımda buluursa çok sevinrim..